شکستگی پاشنه پا یکی از آسیب‌های شایع در میان افرادی است که در معرض ضربات شدید یا فشارهای ناگهانی قرار می‌گیرند.
استخوان پاشنه بزرگترین استخوان مچ پا می باشد و شکستگی آن شایعترین شکستگی در میان استخوان های مچ پا بوده و حدود ۲% تمام موارد شکستگی ها را شامل می شود.
حدود ۷۰-۴۰ درصد موارد شکستگی پاشنه پا از نوع داخل مفصلی همراه با جابجایی بوده و ۹۵ درصد این شکستگی ها در سنین ۴۵-۲۱ سالگی رخ می دهد.
این شکستگی ها غالباً در اثر سقوط از ارتفاع بوجود می آیند. در ۹-۵ درصد موارد دوطرفه و در ۱۰ درصد موارد شکستگی در دیگر نواحی بدن بخصوص در ستون مهره ای سینه ای و کمری نیز مشاهده می شود.
در این موارد حتی ممکن است با وجود آسیب مهره ها، بیمار از درد ناحیه کمری شکایتی نداشته باشد پس معاینه عصبی دقیق این ناحیه از ستون مهره برای تشخیص ضروری است.
پاشنه پا به دلیل ساختار خاص خود، در برابر ضربات شدید بسیار حساس است. در نتیجه، شکستگی این ناحیه به عنوان یکی از بیماری‌های استخوانی جدی شناخته میشود که درمان آن نیاز به دقت و مراقبت ویژه دارد.
مکانیسم شکستگی پاشنه پا
شکستگی پاشنه پا، عمدتاً در نتیجه وارد آمدن فشار بیش از حد بر استخوان پاشنه یا به دلیل ضربات مستقیم و شدید به این ناحیه ایجاد میشود. استخوان پاشنه یا کالکانئوس، به عنوان یکی از اصلی‌ترین استخوانهای تحمل‌کننده وزن بدن عمل می‌کند و در نتیجه، تحت تاثیر فشار و وزن بدن است.
زمانی که ضربه‌ای قوی به پا وارد میشود، به ویژه هنگام سقوط از ارتفاع یا تصادفات، استخوان پاشنه به دلیل ساختار خاصش به راحتی ممکن است دچار شکستگی شود.
این شکستگی معمولاً در اثر وارد آمدن نیروی فشاری عمودی ایجاد میشود که باعث میشود استخوان پاشنه تحت فشار قرار گرفته و دچار شکستگی شود.
در بعضی موارد، این شکستگی به صورت خرد شدن استخوان رخ میدهد که به آن شکستگی خرد شده می‌گویند. این نوع شکستگی، پیچیدگی بالایی دارد و نیازمند درمان و جراحی دقیق‌تری است.
همچنین، شکستگی‌های ناشی از ضربات جانبی یا چرخش‌های ناگهانی نیز می‌توانند منجر به شکستگی پاشنه پا شوند.
در مواردی که پا به صورت غیرطبیعی پیچ میخورد، استخوان پاشنه ممکن است در نواحی مختلف ترک بردارد. این حالت‌ها اغلب در ورزش‌های پرتحرک مانند بسکتبال، فوتبال و یا فعالیت‌های فیزیکی سنگین مانند کوهنوردی رخ میدهد.
استخوان پاشنه با سه مکانیسم میتواند دچار شکستگی شود
♦ چون استخوان پاشنه به طور کلی از جنس استخوان اسفنجی است و کورتکس بسیار نازکی دارد، حتی نیروهای فشاری خفیف مثل سقوط از ارتفاع کم هم با فرو رفتن استخوان تالوس به داخل جسم استخوان پاشنه ممکن است باعث شکستگی داخل مفصلی شود. این مکانیسم در ۸۰ تا ۹۰ درصد موارد شکستگی های داخل مفصلی صادق است.
♦ کشش ناگهانی تاندون اشیل به علت انقباض ناگهانی عضلات خلف ساق (گاسترو کنمیوس و سولئوس) به خصوص در افراد مبتلا به دیابت باعث کنده شدن برجستگی استخوان پاشنه شده و شکستگی خارج مفصلی ایجاد می کند.
♦ نیروی مستقیم از نوع بسته یا باز می تواند منجر به شکستگی هر قسمتی از استخوان پاشنه شود.
علائم شکستگی پاشنه پا
علائم شکستگی پاشنه پا بسته به شدت آسیب و نوع شکستگی میتواند متفاوت باشد، اما به طور کلی نشانه‌های مشخصی وجود دارد که معمولاً در بیماران دیده میشود.
یکی از شایعترین علائم، درد شدید و ناگهانی در ناحیه پاشنه پا است که بلافاصله پس از آسیب ایجاد میشود. این درد معمولاً با حرکت دادن پا و اعمال وزن روی آن، شدت می‌یابد.
تورم و کبودی در ناحیه پاشنه یکی دیگر از علائم رایج شکستگی پاشنه پا است. معمولاً این تورم به سرعت پس از آسیب ظاهر میشود و ممکن است تا چند روز ادامه داشته باشد. کبودی نیز در این ناحیه به دلیل خونریزی داخلی در اثر شکستگی ایجاد میشود و میتواند شدت درد را افزایش دهد.
عدم توانایی در ایستادن یا حرکت کردن با پای آسیب‌دیده نیز از علائم دیگر این نوع شکستگی است. بیماران اغلب قادر به تحمل وزن خود بر روی پای شکسته نیستند و احساس ناپایداری و درد شدید هنگام تلاش برای راه رفتن دارند.
در موارد شدیدتر، تغییر شکل ظاهری پا نیز مشاهده میشود. استخوان پاشنه به دلیل شکستن ممکن است جابجا شود و تغییر شکل در ناحیه پا ایجاد کند. این وضعیت معمولاً نیازمند بررسی و درمان فوری است. در مواردی که شکستگی پاشنه پا به صورت خرد شده باشد، ممکن است نقاط متورم و نامنظم در ناحیه پاشنه دیده شود.
در معاینه، پاشنه احتمالاً به سمت طرفین عمیق تر شده و اندازه گیری دقیق از قوزک ها به سطح زیرین پاشنه ممکن است نشاندهنده کاهش ارتفاع باشد.
حرکات مچ طبیعی است ولی محدودیت واضح حرکات چرخش به داخل و خارج مفاصل استخوانهای میانی مچ پا که تقریباً همیشه صدمه می بینند، وجود دارد.
در بسیاری موارد شکستگی خرد شده پاشنه، شکستگی جسم مهره (معمولاً در نواحی سینه ای تحتانی یا کمری فوقانی) وجود دارد. این حالت نشان دهنده آن است که این شکستگی در اثر سقوط از ارتفاع ایجاد شده است.
درمان شکستگی پاشنه پا
درمان شکستگی پاشنه پا به نوع و شدت شکستگی، وضعیت سلامت عمومی بیمار و نیازهای خاص درمانی بستگی دارد. درمان این شکستگی‌ها میتواند به صورت غیر جراحی و یا جراحی انجام شود که در ادامه به هر دو روش پرداخته میشود.
شکستگی های خارج مفصلی
درمان محافظتی شامل بانداژ الاستیک، استراحت در بستر و بالا نگه داشتن اندام برای کاهش تورم به مدت ۴-۳ هفته است و بعد از ۲ هفته ورزش و حرکت مفاصل مچ پا و مفصل زیر مچ پا شروع میشود.
اگر قطعات شکسته شده جا به جا شده باشند، جااندازی شکستگی به روش بسته و یا با عمل جراحی ضروری است.
شکستگی داخل مفصلی
درمان اولیه شامل استراحت در بستر با بانداژ الاستیک و بالا نگه داشتن اندام برای کاهش تورم است. موارد بدون جابجایی با ۶ هفته عدم تحمل وزن و حرکت آزاد مفصل مچ پا و زیر مچ پا ، درمان می شود.
در موارد جابجایی بیش از ۲ میلیمتری استخوان ها، درمان به صورت جااندازی باز و ثابت کردن قطعات با پلاک و پیچ است و اگرشکستگی بصورت خرد شدگی زیاد باشد، درمان بصورت جااندازی بسته و حرکت زودرس مفصل مچ پا است.
شکستگی باز پاشنه
۸ تا ۱۷ درصد موارد شکستگی پاشنه پا به صورت باز می باشد که باعث عوارضی مثل عفونت عمقی، التهاب مزمن استخوان و گاهی آمپوتاسیون ( قطع عضو ) می شود. درمان در این موارد شامل شستشو و دبریدمان مکرر زخم و بی حرکتی جهت حفاظت از بافت نرم است.
فیزیوتراپی و بازتوانی
شکستگی پاشنه پا معمولا خوب جوش میخورد ولی ممکن است بد جوش بخورد. چون جنس استخوان پاشنه یا کالکانئوس از استخوان اسفنجی است معمولا بیمار مشکلی از لحاظ جوش نخوردن شکستگی ندارد ولی به علت اینکه جااندازی این شکستگی مشکل است بعضی بیماران با مشکلات ناشی از بد جوش خوردن شکستگی مواجه میشوند.
بعد از جراحی پاشنه، احتمال تورم پا زیاد است به همین علت بیمار باید تا چند روز در حالت درازکش قرار گرفته و مچ پای خود را یک وجب بالاتر از سطح قلب نگه دارد.
با این کار بازگشت خون وریدی به سمت قلب بیشتر شده و تورم کاهش میابد. سرد کردن محل عمل و استفاده از داروهای ضد التهاب مانند ناپروکسن یا سلکوکسیب یا پیروکسیکام هم میتواند به کاهش تورم و درد ناشی از عمل کمک کند.
برای سرد کردن میتوان خرده های یخ را در درون یک کیسه پلاستیکی گذاشت و آن را لای یک حوله نازک قرار داده و آن حوله را بر روی محل عمل قرار داد.
پوست اطراف پاشنه پا بسیار حساس بوده و ممکن است در حین جراحی آسیب ببیند. در تعویض پانسمان هایی که بطور روزانه از محل جراحی صورت میگیرد بیمار یا کسی که پانسمان را انجام میدهد باید محل زخم جراحی را به دقت وارسی کند تا مشکلی مانند سیاه شدن لبه های آن و یا ادامه یافتن بیش از حد ترشحات از آن وجود نداشته باشد.
در صورتی که برای عمل جراحی شکستگی پاشنه پا از پیچ و پلاک استفاده شده باشد بیمار باید بعد از چند روز از عمل جراحی با اجازه پزشک جراح حرکات مچ پای خود را شروع کند تا محدودیت حرکتی در مفصل مچ و ساب تالار بیمار بوجود نیاید.
بعد از درمان اولیه، مرحله بازتوانی اهمیت زیادی دارد. تمرینات فیزیوتراپی به بازگشت تدریجی دامنه حرکتی پا و تقویت عضلات آن کمک می‌کند.
این تمرینات میتواند شامل تمرینات کششی و تقویتی باشد که با توجه به وضعیت بیمار تنظیم میشوند. انجام صحیح و مداوم تمرینات میتواند روند بهبود را تسریع کرده و از بروز مشکلات و ناتوانی‌های احتمالی در آینده جلوگیری کند.
عوارض شکستگی پاشنه پا
شکستگی پاشنه پا ممکن است با برخی عوارض همراه باشد که نیازمند توجه و درمان دقیق است مهمترین عوارض عبارتند از
درد پاشنه: که معمولا به علت آرتروز مفصل پاشنه یا التهاب تاندون های اطراف پاشنه یا به علت بدجوش خوردن پاشنه بوجود میاید.
استئوآرتریت یا آرتروز مچ پا: بعد از شکستگی پاشنه ، مفصل زیر مچ پا اغلب ناصاف و نامنظم باقی می ماند و استئو آرتریت یک عارضه شایع بوده ولی همیشه ناتوان کننده نیست.
در برخی موارد، درد شدید سبب ناتوانی جدی در مراحل اولیه می شود و نیازمند درمان جراحی است اما در سایر موارد بیمار ممکن است درد مختصر و ناتوانی جزئی داشته باشد.
این علایم همیشه با راه رفتن روی سطح ناهموار تشدید می شود. هنگامی که آرتریت سبب ناتوانی شود تنها درمان رضایت بخش خشک کردن مفصل زیر مچ پا است.
استئوپروز یا پوکی استخوان: بی حرکتی پاشنه باعث استئو پروز (پوکی استخوانی) این استخوان می شود که گاهی از علل درد دراز مدت است لذا در موارد آسیب یا شکستگی پاشنه، اگر از روش گچ گیری استفاده میشود باید مدت استفاده از آن کوتاه باشد.
خشکی مفاصل زیر مچ پا و مید تارسال: درجاتی از محدودیت حرکت چرخشی به داخل و خارج مچ پا عارضه تقریباً اجتناب ناپذیر شکستگی خرد شده پاشنه است.
بالا نگه داشتن پا به مدت چندین هفته پس از آسیب جهت کنترل تورم ونیز تشویق بیمار به انجام حرکات ورزشی فعال در مراحل اولیه ، می توان خشکی مفصل را به حداقل برساند.
مشکلات زخم: یکی از عوارض مهم بدنبال درمان جراحی استخوان پاشنه از هم گسیختگی زخم است که در ۲۵% موارد رخ می دهد . این عارضه بخصوص در افراد سیگاری ، افراد مبتلا به دیابت و یا چاق و در شکستگی های باز بیشتر دیده میشود.
شکستگی پاشنه پا چند روزه خوب میشود
بهبودی شکستگی پاشنه پا معمولاً به چندین هفته تا چند ماه زمان نیاز دارد و این مدت به عواملی چون نوع شکستگی، روش درمان، و وضعیت کلی سلامت بیمار بستگی دارد. در موارد شکستگی ساده و بدون جابجایی استخوان، دوره بهبودی کوتاه‌تر است و معمولاً بین 6 تا 8 هفته طول می‌کشد.
در این موارد، درمان غیرجراحی با استفاده از گچ یا آتل انجام میشود و بیمار باید در این مدت از هرگونه فشار به پای آسیب‌دیده خودداری کند. در پایان این دوره، با تجویز پزشک، فیزیوتراپی آغاز میشود تا بیمار بتواند به تدریج حرکت طبیعی پای خود را بازیابد.
در موارد پیچیده‌تر که شکستگی با جابجایی یا خرد شدگی همراه باشد، معمولاً عمل جراحی لازم است و مدت زمان بهبودی بیشتر خواهد بود. در این شرایط، بیمار ممکن است به 3 تا 6 ماه برای بهبودی کامل نیاز داشته باشد.
پس از جراحی، معمولاً چند هفته پای بیمار بدون تحمل وزن باقی می‌ماند و سپس به تدریج با استفاده از وسایل کمکی مانند عصا یا واکر و با همراهی فیزیوتراپی، فشار به پای آسیب‌دیده افزایش می‌یابد.
عواملی مانند سن بیمار، وضعیت استخوان‌ها، و رعایت دستورالعمل‌های پزشک نیز در طول دوره بهبودی موثرند. به عنوان مثال، افراد مسن یا کسانی که دچار پوکی استخوان هستند، ممکن است مدت بیشتری برای بهبودی نیاز داشته باشند.
همچنین، اگر بیمار تمرینات فیزیوتراپی را به‌طور مرتب انجام دهد و از پای آسیب‌دیده به درستی مراقبت کند، این روند سریع‌تر پیش خواهد رفت. در مجموع، بیماران باید انتظار داشته باشند که برای بازگشت کامل به فعالیت‌های روزمره و ورزشی به حداقل چند ماه زمان نیاز داشته باشند و توصیه‌های پزشکی را در طول این دوره به دقت رعایت کنند.