شکستگی در استخوان های بچه ها میتواند کاملا شبیه به بزرکسالان باشد ولی در بچه ها ساختاری به نام صفحه رشد وجود دارد که در بزرگسالان نیست و آسیب های این ساختمان که آنرا صفحه رشد مینامند میتواند ضایعاتی را بوجود آورد که مختص بچه ها است و در بزرگسالان دیده نمیشود.
صفحه رشد در کجا قرار دارد
صفحه رشد که به آن صفحه اپی فیزیال Epiphyseal plate هم میگویند منطقه ای در دو انتهای استخوان های بلند بچه ها است که رشد میکند و مسئول رشد استخوان است. در واقع فعالیت صفحه رشد است که موجب بزرگ شدن و بلند شدن استخوان در بچه ها میشود.
هر استخوان بلند حداقل دو صفحه رشد دارد که در دو انتهای استخوان قرار دارند. استخوان های کوتاه مثل استخوان های کف دست یک صفحه رشد دارد.
این صفحه رشد است که شکل و طول نهایی استخوان را مشخص میکند. رشد استخوان های بلند از مرکز به دو طرف نیست بلکه رشد آنها در دو طرف استخوان و در محل صفحات رشد صورت میگیرد.
جنس صفحه رشد شبیه غضروف بوده و از استخوان نرمتر و ضعیف تر است. در واقع صفحه رشد ضعیف ترین قسمت یک استخوان است و چون جنس آن از بافتی شبیه غضروف است در یک عکس رادیوگرافی بصورت یک خط شفاف دیده میشود.
در پایان دوره بلوغ، صفحه رشد تبدیل به استخوان شده و عملا فعالیتش برای همیشه تا آخر عمر متوقف میشود. به این فرآیند بسته شدن صفحه رشد میگویند.
قسمتی از استخوان که بین صفحه رشد و سطح مفصلی است را اپی فیز Epiphysis مینامند. استخوان ناحیه اپی فیز از نوع اسفنجی است.
قسمت وسط استخوان بلند که به شکل لوله است را دیافیز Diaphysis مینامند. دیافیز استخوانی بسیار سفت و محکم است. قسمتی از استخوان که بین دیافیز و صفحه رشد قرار داشته و اسفنجی است را متافیز Metaphysis مینامند.
فعالیت صفحات رشد استخوان چگونه است
گرچه هر دو صفحه رشد یک استخوان بلند موجب رشد آن میشود ولی قسمت اعظم رشد طولی استخوان بازو به علت فعالیت صفحه رشد بالایی آن در ناحیه شانه است، رشد استخوان های رادیوس و اولنا ( زند زبرین و زیرین) بیشتر در صفحه رشد پایینی نزدیک مچ دست است.
رشد استخوان ران بیشتر در صفحه رشد بالای زانو و رشد استخوان های تیبیا و فیبولا (درشت نی و نازک نی) بیشتر در صفحه رشد بالای زانو است. به عبارت دیگر رشد استخوان های اندام فوقانی در صفحات رشد دور از آرنج و رشد استخوان های اندام تحتانی در صفحات رشد نزدیک به زانو صورت میگیرد.
شکستگی های صفحه رشد چه خصوصیاتی دارند
پانزده تا سی درصد شکستگی های بچه ها، شکستگی های صفحه رشد است. این شکستگی ها باید زود و با دقت درمان شوند چون ممکن است عوارضی مانند اختلال در رشد استخوان ایجاد کنند.
آسیب صفحه رشد در کسانی ایجاد میشود که صفحه رشد فعال دارند یعنی در بچه ها و نوجوانان تا موقعی که بلوغ آنها کامل نشده است.
همانطور که گفتیم صفحات رشد در دو انتهای استخوان ها هستند یعنی درست همان جایی که مفاصل وجود دارند. پس میتوان گفت صفحات رشد به نوعی در دو طرف مفاصل قرار گرفته اند. بطور مثال در بالای مفصل زانو صفحه رشد پایینی استخوان ران قرار گرفته است و در پایین زانو صفحه رشد بالایی استخوان درشت نی وجود دارد.
وقتی ضربه شدیدی به مفصل یک فرد بالغ وارد میشود ممکن است موجب آسیب لیگامان های اطراف مفصل شود ولی در بچه ها، صفحه رشد ضعیف تر از لیگامان ها است پس قبل از اینکه لیگامان آسیب ببیند صفحه رشد صدمه میبیند.
معمولا علائم بالینی آسیب لیگامان ها و آسیب صفحه رشد به هم شبیه است. بنابراین بسیاری از بچه هایی که بدنبال ضربه به مفصل دچار علائمی مانند کشیدگی یا رگ به رگ شدن مفصل میشوند در واقع آسیب صفحه رشد دارند.
آسیب های صفحات رشد در پسران دو برابر شایع تر از دختران دیده میشود. علت آن اینست که در دختران استخوان ها در سنین پایین تری بالغ میشوند پس رشد استخوان های آنها زودتر به پایان میرسد و با پایان یافتن رشد استخوان در واقع صفحه رشد بسته شده و جای آنرا استخوانی میگیرد که از صفحه رشد محکم تر و قویتر است.
آسیب های صفحه رشد چگونه ایجاد میشوند
آسیب های صفحه رشد میتوانند به علت زمین خوردن و یا ضربه مستقیم به اندام ایجاد شوند. گاهی هم این آسیب ها به علت استفاده مداوم و نادرست از اندام بوجود میاید. مثلا یک ورزشکار ژیمناست جوان که ساعتها بر روی یک میله نامناسب ورزش میکند یا یک دونده ماراتن میتواند به صفحه رشد خود آسیب وارد کند.
گرچه آسیب های صفحه رشد اغلب بدنبال ضربه ایجاد میشوند ولی آسیب به آن میتواند به علت عفونت هم ایجاد شود که در اثر آن رشد صفحه رشد میتواند دچار اختلال شود.
علل دیگری که میتوانند موجب آسیب صفحه رشد در بچه ها شوند عبارتند از
بدرفتاری با کودکان Child abuse
عدم توجه و مراقبت کافی از کودکان و یا آزار کودکان از علل مهم آسیب صفحه رشد بدنبال ضرباتی است که به این قسمت آسیب پذیر سیستم اسکلتی وارد میشود.
سرما زدگی
سرما زدگی میتواند موجب آسیب به صفحه رشد انگشتان و در نتیجه اختلال رشد آنها شود. این بچه ها ممکن است در بزرگسالی انگشتان کوتاه پیدا کنند. آسیب به غضروف مفصل و آرتروز زودرس هم از دیگر عوارض سرما زدگی در بچه ها است.
رادیوتراپی و شیمی درمانی
رادیوتراپی و شیمی درمانی که در سرطانها بکار میرود میتواند موجب آسیب صفحه رشد شود.
اختلالات عصبی
بچه هایی که به علت مشکلات کارکرد اعصاب دچار اختلال حس میشوند یا بالانس عضلانی آنها بهم میخورد مستعد آسیب های صفحه رشد بخصوص در مچ پا و زانو میشوند.
ژنتیک
بعضی بیماری های ژنتیکی با تاثیر بر روی صفحه رشد موجب اختلال در عملکرد آن و رشد ناهماهنگ استخوان میشوند.
بیمار های متابولیک
بعضی بیماری های متابولیک مانند بیماری های هورمونی یا نارسایی کلیه میتوانند در دراز مدت بر روی رشد استخوان تاثیر بگذارند.
انواع شکستگی های صفحه رشد کدامند
شایعترین نوع آسیب های صفحه رشد آنهایی هستند که بطور حاد و بر اثر ضربه به اندام بوجود میایند. این آسیب ها را شکستگی های صفحه رشد مینامند.
شایعترین محل های آسیب صفحات رشد در استخوان های بازو، ران و ساق ایجاد میشود. طبقه بندی معمول شکستگی های صفحه رشد طبقه بندی سالتر هاریس Salter harris classification است. بر طبق این تقسیم بندی شکستگی های صفحه رشد را به پنج دسته تقسیم میکنند.
آسیب صفحه رشد نوع اول
در این نوع، شکستگی از خود صفحه رشد میگذرد به این معنا که بر اثر ضربه شدیدی که به استخوان وارد میشود صفحه رشد آسیب دیده و اپی فیز از متافیز جدا میشود. در این شکستگی صفحه رشد به اپی فیز چسبیده باقی میماند و در واقع از متافیز کنده میشود.
در این نوع شکستگی اگر جابجایی اپی فیز و متافیز زیاد باشد پزشک ارتوپد ابتدا شکستگی را جااندازی میکند یعنی قطعات اپی فیز و متافیز را در کنار یکدیگر قرار میدهد و سپس اندام را برای مدتی با گچ بی حرکت میکند تا شکستگی جوش بخورد. این نوع شکستگی ها معمولا بدون عارضه خاصی جوش میخورند.
آسیب صفحه رشد نوع دوم
این نوع شکستگی شایعترین نوع شکستگی صفحه رشد است. در این نوع، خط شکستگی از صفحه رشد و متافیز عبور میکند. قسمتی از صفحه رشد سالم بوده و قسمتی دیگر از آن شکسته است. در جایی که صفحه رشد سالم است قسمتی از متافیز اتصالش را با صفحه رشد حفظ میکند.
آسیب صفحه رشد نوع سوم
این شکستگی نادر است و در آن خط شکستگی در صفحه رشد و اپی فیز قرار دارد. قسمتی از صفحه رشد سالم باقی میماند.
در این قسمت سالم، اتصال متافیز و اپی فیز از طریق صفحه رشد حفظ میشود ولی در قسمتی که صفحه رشد شکسته شده است اپی فیز از متافیز جدا میشود. این شکستگی، از انواع شکستگی های داخل مفصلی محسوب شده و برای درمان آن گاهی نیاز به عمل جراحی وجود دارد.
آسیب صفحه رشد نوع چهارم
در این نوع شکستگی که داخل مفصلی محسوب میشود خط شکستگی هم در اپی فیز و هم در متافیز وجود دارد و از صفحه رشد فقط عبور میکند.
صفحه رشد اتصالش را با متافیز و اپی فیز از دست نمیدهد.اکثر این شکستگی ها برای درمان نیاز به عمل جراحی دارند. نتایج درمان این شکستگی ها به خوبی انواع قبل نیست و شایعترین محل وقوع آن در پایین استخوان بازو و نزدیک مفصل آرنج است.
آسیب صفحه رشد نوع پنجم
در این نوع نادر از شکستگی صفحه رشد که بیشتر در زانو و مچ پا دیده میشود، صفحه رشد کوبیده و خرد میشود ولی جابجایی در آن یا استخوان های مجاور وجود ندارد. عوارض این نوع آسیب صفحه رشد بصورت اختلال در رشد طولی استخوان، ممکن است شدید باشد.
اخیرا نوع ششم آسیب صفحه رشد هم تعریف شده که بصورت کنده شدن و از بین رفتن قسمتی از اپی فیز و صفحه رشد و متافیز است. این نوع از شکستگی معمولا بر اثر ضربات شدید و زخم های باز مثل برخورد گلوله تفنگ یا تصادف اتومبیل بوجود میاید و نیاز به اعمال جراحی متعدد داشته و عوارض زیادی دارد.
درمان شکستگی های صفحه رشد چگونه است
اگر قطعات شکسته شده نسبت به یکدیگر جابجا نشده باشند درمان شامل مدتی بیحرکتی است که معمولا با گچ گیری اندام انجام میشود.
در صورت جابجا شدن شکستگی، پزشک ارتوپد ابتدا شکستگی را جااندازی کرده و سپس آنرا گچ میگیرد. جااندازی ممکن است بصورت بسته انجام شود و یا ممکن است برای انجام آن نیاز به عمل جراحی وجود داشته باشد.
عوارض شکستگی صفحه رشد
آسیب های صفحه رشد در یک تا ده درصد موارد موجب بر جای گذاشتن عوارض میشوند.
اگر صفحه رشد آسیب شدید ببیند رشد استخوان کم شده و یا حتی متوقف میشود. اگر تمام صفحه رشد در یک ناحیه آسیب ببیند رشد طولی استخوان دچار اشکال میشود ولی اگر فقط قسمتی از صفحه رشد آسیب ببیند، رشد قسمتی از صفحه رشد مختل شده ولی قسمت سالم به رشد خود ادامه میدهد.
نتیجه آن رشد نامتقارن استخوان و در نتیجه انحراف استخوان است. بطور مثال اگر تمام صفحه رشد قسمت پایینی استخوان ران آسیب ببیند ممکن است رشد طولی استخوان ران کم شود ولی اگر فقط قسمت خارجی این صفحه رشد آسیب ببیند، رشد در قسمت خارج پایین ران کاهش یافته یا متوقف میشود ولی رشد در قسمت داخلی برقرار میماند.
نتیجه اینست که بتدریج استخوان ران در قسمت پایین رشد نامتقارن یافته و بطرف خارج کج میشود.
اگر شدت آسیب صفحه رشد زیاد باشد یا بر اثر ضربه اولیه خونرسانی به اپی فیز صدمه ببیند رشد استخوان دچار اشکال میشود.
هر چه سن بیمار پایینتر باشد چون سالهای بیشتر تا پایان رشد استخوان باقی مانده است آسیب صفحه رشد میتواند اختلال بیشتری در رشد طولی استخوان ایجاد کرده یا موجب انحراف بیشتری در استخوان شود.
البته در سنین کم اگر شدت آسیب صفحه رشد کم باشد چون استخوان مدت زمان بیشتری در اختیار دارد تا تغییر شکل استخوان را تصحیح کند ممکن است سن پایین مزیتی محسوب شود.
در کل تاثیر سن پایین در نتیجه درمان آسیب های صفحه رشد میتواند هم مفید و هم مضر باشد. در بعضی مفاصل بدن مثل زانو آسیب صفحه رشد میتواند تاثیر بیشتر و مهمتری بر رشد کلی بدن بر جای بگذارد.
نوع شکستگی صفحه رشد هم مهم است. از بین انواع ذکر شده انواع ۴ و ۵ و ۶ میتوانند عوارض بیشتری داشته باشند.
وقتی یک قسمت از صفحه رشد آسیب دیده و طرف دیگر سالم میماند، در طرف آسیب دیده غضروف صفحه رشد تبدیل به استخوان میشود و در طرف سالم این غضروف سالم و فعال باقی مانده و به رشد خود ادامه میدهد.
این تبدیل شدن غضروف به استخوان در یک ناحیه محدود را پل استخوانی یا bony bridge میگویند چون در واقع مانند پلی موجب اتصال دو استخوان دو طرف صفحه رشد شده است.
این عارضه اگر زود تشخیص داده شود میتوان با یک عمل جراحی، پل استخوانی را برداشته و بجای آن مقداری بافت چربی خود بیمار را جایگزین کرد.
گرچه بافت چربی جایگزین شده کار صفحه رشد تخریب شده را نمیکند ولی موجب میشود پل استخوانی مجددا تشکیل نشود. نتیجه آنست که رشد قسمت سالم مانده صفحه رشد موجب انحراف استخوان نمیشود.
بچه هایی که دچار شکستگی صفحه رشد شده و درمان میشوند باید تا پایان بلوغ یعنی تا موقعی که صفحه رشد فعال دارند بطور مرتب تحت نظر پزشک ارتوپد باشند تا اگر مشکلی در رشد طولی استخوان بوجود آید یا استخوان انحراف پیدا کند درمان شود چه بعد از بسته شدن صفحه رشد ممکن است درمان آن بسیار مشکل تر شود.
گاهی اوقات آسیب صفحه رشد موجب تحریک آن شده و رشد طولی استخوان سرعت میابد. در این حالات ممکن است طول استخوان آسیب دیده بلندتر از استخوان سالم شود.