آرتروز یا ساییدگی مفصل چیست و چه علائمی دارد

در استئوآرتریت مشکل اصلی در غضروف مفصلی است و بعد از مدتی استخوان مفصل هم دچار آسیب میشود. آرتروز Arthrosis یک کلمه یونانی به معنای مفصل است ولی به معنای استئوآرتریت هم بکاربرده میشود. در فارسی بجای کلمات استئوآرتریت و آرتروز از کلمه “ساییدگی مفصل” هم استفاده میشود.

در این مقاله جامع ترین اطلاعات را در مورد آرتروز یا ساییدگی مفصل بدست میاورید.

قبل از هر چیز در فیلم کوتاه زیر میتوانید در مورد کلیات ارتروز یا سائیدگی مفصل مطالب مهمی را یاد بگیرید.

ساختمان مفصل چیست

مفصل جایی است که دو استخوان در کنار هم قرار میگیرند. مفصل باعث میشود قسمت های مختلف بدن نسبت به هم حرکت کنند و حرکت استخوان ها در مفصل به علت کششی است که از طریق عضلات به آنها اعمال میشود.

دو انتهای استخوان ها در جایی که با هم مفصل میشوند به وسیله پرده بافتی محکمی پوشیده شده که به آن کپسول مفصلی میگویند.

در اطراف کپسول مفصلی نوارهای بافتی محکمی قرار دارند که به آنها لیگامان یا رباط میگویند و مسئول پایدار کردن مفصل هستند.

غضروف یک بافت سخت ولی صاف و قابل انعطاف است که روی انتهاهای استخوان ها در محلی که در کنار هم قرار میگیرند را میپوشاند.

مقدار کمی از یک مایع غلیظ و لزج بین دو سر استخوان ها و در درون مفصل قرار گرفته که سطح غضروف را لیز کرده و اصطکاک بین دو سطح مفصلی را کم میکند و به آن مایع سینوویال Synovial fluid یا مایع مفصلی میگویند.

مایع سینوویال به توسط بافت سینوویال ساخته میشود. بافت سینوویال لایه ای از سلول هاست که سطح داخلی کپسول مفصل را فرش کرده است.

علت آرتروز یا ساییدگی مفصل چیست

در طول روز و به علت فعالیت های بدنی مفاصل بدن بطور مرتب در معرض ضربه قرار دارند و این ضربات مرتبا آسیب هایی را به آنها بخصوص به غضروف مفصلی وارد میکنند.

بدن این آسیب ها را تا جایی که میتواند ترمیم میکند. پس در طول زندگی مفاصل بدن دائما در یک فرآیند آسیب و ترمیم قرار دارند.

گاهی اوقات شدت آسیب های وارده به مفصل بیش از قدرت ترمیم بدن است و یا به عللی قدرت ترمیم بدن کاهش یافته و نمیتواند آسیب های معمولی را مرتبا ترمیم کند. در این موارد غضروف مفصلی بتدریج خرابتر و خرابتر میشود و این شروع آرتروز است.

در ابتدا سطح غضروف ریش ریش و لایه لایه میشود. با هر آسیبی مقداری از روی غضروف برداشته میشود تا اینکه بتدریج کلفتی غضروف کم میشود. کم شدن کلفتی غضروف که در رادیولوژی بصورت کاهش فاصله مفصلی دیده میشود از علائم اولیه شروع ساییدگی مفصل است.

بعد از مدتی در اطراف استخوان دو طرف مفصل استخوان های اضافه ساخته میشود که به آنها استئوفیت Osteophytes میگویند. این استئوفیت ها هم در رادیوگرافی مفصل دیده میشوند.

بافت سینوویال مفصل هم متورم میشود که به آن سینوویت Synovitis میگویند. بتدریج استخوان زیر غضروف سفت و محکم میشود که به آن عاجی شدن استخوان یا Eburnation میگویند. با پیشرفت آرتروز در استخوان زیر غضروف کیست های استخوانی ایجاد میشود.

علل موثر در پیشرفت آرتروز چیست

علل زیر در تشکیل و پیشرفت آرتروز یا ساییدگی مفصل تاثیر دارند

♦ سن : با بالا رفتن سن آرتروز هم بیشتر میشود. میتوان گفت ساییدگی مفصلی جزئی طبیعی از روند پیری است که در همه انسان ها با افزایش سن ایجاد میشود ولی سن شروع آن در انسان های مختلف متفاوت است.

♦ ژنتیک : در بعضی انسان ها بطور ژنتیکی و خانوادگی استعداد بروز آرتروز بیشتر است

♦ چاقی : ساییدگی مفاصل ران و زانو در افراد چاق بیشتر و زودتر ایجاد میشود و این به علت نیروهای زیادی است که در افراد چاق به علت نیروی وزن به مفصل وارد شده و موجب تخریب زودرس آن میشود.

♦ جنس : آرتروز در زنان بیشتردیده میشود

♦ آسیب قبلی به مفصل : عفونت های قبلی در مفصل، شکستگی هایی که قبلا در مفصل ایجاد شده است، آسیب های لیگامانی که بر اثر حوادث قبل در مفصل بوجود آمده و مفصل را ناپایدار کرده اند و یا تغییر شکل استخوان های اطراف مفصل میتوانند موجب تشدید بروز آرتروز شوند.

♦ شغل : فعالیت های بدنی شدید به علت شغل خاص و یا انجام ورزش خاص میتواند ضربات بیش از حد تحمل مفصل برای ترمیم به آن وارد کرده و موجب بروز آرتروز یا ساییدگی مفصل شوند.

 

انواع ساییدگی مفصل یا آرتروز چیست

دو نوع آرتروز یا ساییدگی مفصل وجود دارد

ساییدگی مفصل یا آرتروز بیشتر در کدام مفاصل ایجاد میشود

آرتروز یا ساییدگی مفصل بیشتر در مفاصل ران، زانو، انگشت و کمر ایجاد میشود. ساییدگی معمولا در چند مفصل بدن همزمان ایجاد میشود ولی شدت آن در مفاصل درگیر شده متفاوت است بطوریکه فقط در یک یا تعدادی از مفاصل درگیر شده بیمار از علائم آرتروز اذیت میشود.

علائم ساییدگی مفصل چیست

مهمترین علائم ساییدگی مفصل یا  آرتروز عبارتند از

تشخیص ساییدگی مفصل یا  آرتروز چگونه است

پزشک معالج پس از صحبت با بیمار و معاینه وی از رادیوگرافی ساده مفصل برای تشخیص استفاده میکند. در رادیوگرافی یک مفصل مبتلا به آرتروز علائم زیر دیده میشوند

ساییدگی مفصل یا آرتروز چگونه درمان میشود

ساییدگی مفصل یا آرتروز درمان ندارد ولی میتوان با استفاده از روش هایی شدت علائم بیماری و مشکلاتی را که برای بیمار بوجود آمده است کاهش داد.

مهمترین اقداماتی که برای کنترل آرتروز انجام میشوند عبارتند از :

تغییر روش زندگی یا Lifestyle

از مهمترین روش های کاهش علائم ارتروز تغییر دادن روش زندگی است. مهمترین آنها عبارتند از

• کم کردن سطح فعالیت های بدنی

ورزش

انجام نرمش های کششی و تقویتی میتواند تا حد زیادی قابلیت انعطاف مفاصل را حفظ کرده و آنها را قوی نگه دارد تا بتوان از عهده انجام فعالیت های روزمره برآمد. شنا و پیاده روی از نرمش های خوب هستند.

آرتروز هر مفصل نرمش های مخصوص به خود دارد که با یاد گرفتن آنها میتوان تا حدود زیادی درد را کاهش داد.

کاهش وزن

اگر چاق هستند کم کردن وزن میتواند تا حد زیادی درد ناشی از آرتروز را کم کند. حتی چند کیلو کاهش وزن هم تاثیرات مهمی در کم کردن علائم بیماری دارد.

اگر وزن متعادل دارید باز هم کم کردن وزن میتواند در کاهش علائم بیماری به شما کمک کند.

وسایل کمکی

استفاده از وسایلی مانند بریس های زانو، کفی های مخصوص کفش و زیاد چسب زدن به کشکک برای کنترل حرکات آن میتواند در کاهش دردهای زانو به علت آرتروز موثر باشد

عصا

به دست گرفتن عصا در دست مقابل اندام دچار آرتروز یا ساییدگی مفصل میتواند تا حدی درد ناشی از بیماری در مفصل ران و زانو را کم کند

گرما

گرم نگه داشتم مفصل مبتلا به آرتروز میتواند تا حدی درد ناشی از آن را کاهش دهد. این گرما میتواند با استفاده از لباس های کلفت تر بدست آید و یا با استفاده از وسایل کمکی مانند کیسه آب گرم یا حوله برقی بتوان مفصل مبتلا را گرم کرد.

دارو

دارو میتواند درد و التهاب ناشی از آرتروز را کاهش دهد. برای مطالعه داروهای مورد استفاده در ساییدگی مفصل به ادامه مقاله  مراجعه کنید.

عمل جراحی

از اعمال جراحی متفاوتی در درمان آرتروز استفاده میشود. درمان های جراحی معمولا برای بیمارانی بکار برده میشود که درد و ناراحتی آنها به اقدامات درمانی قبلی پاسخ مناسبی ندهد. برای مطالعه در مورد انواع اعمال جراحی مورد استفاده در آرتروز به ادامه مقاله مراجعه کنید.

درمان دارویی ساییدگی مفصل چیست

ساییدگی مفصل یا آرتروز مفصلی یک بیماری پیشرونده است. درمان از این جهت که تغییرات بوجود آمده در مفصل به عقب برگشت کنند و مفصل دوباره سالم شود وجود ندارد ولی میتوان با انجام اقداماتی درد و یا دیگر علائم ناشی از این بیماری را از بین برد

مهمترین اقداماتی که برای کنترل ساییدگی مفصل انجام میشوند عبارتند از :

• تغییر روش زندگی
• ورزش و نرمش
• کاهش وزن
• وسایل کمکی
• عصا
• گرما
• دارو
• عمل جراحی

درمان های دارویی مورد استفاده در ساییدگی مفصل

داروهای متفاوتی برای کاهش درد ناشی از آرتروز بکار برده میشوند که مهمترین آنها عبارتند از

استامینوفن

استامینوفن یکی از رایج ترین داروهای مورد مصرف برای کاهش درد است. اگر تقریبا هر روز درد دارید بهتر است دارو را بطور مرتب و روزانه مصرف کنید نه اینکه صبر کنید تا درد شروع شود و آنوقت از دارو استفاده کنید.

در یک فرد بالغ میتوان استامینوفن را بصورت دو قرص ۵۰۰ میلیگرمی چهار بار در روز مصرف کرد. عوارض جانبی استامینوفن کم است و میتوان آنرا به مدت طولانی مصرف کرد

 داروهای ضد التهاب

 داروهای ضد التهابی با کاهش التهاب موجب کاهش درد مفصل میشوند. ایندومتاسین، بروفن، سلکوکسیب، دیکلوفناک، ناپروکسن، مفنامیک اسید، پیروکسیکام و ملوکسیکام جزو این دسته دارویی هستند.

این داروها با مهار آنزیم سیکلواکسیژناز موجب مهار تولید پروستاگلاندین ها در بدن میشوند. پروستاگلاندین ها مواد شیمیایی هستند که در بدن ایجاد شده و موجب بروز التهاب و درد و تورم میشوند.

داروهای ضد التهابی را میتوان بصورت خورکی یا تزریقی و یا حتی بصورت پماد موضعی مصرف کرد.

از دارو های ضد التهاب موضعی مانند پماد پیروکسیکام میتوان بصورت مالشی بر روی پوست مفصل دردناک استفاده کرد. این مواد وقتی بصورت موضعی استفاده میشوند کمتر جذب خون شده و عوارض کمتری دارند.

گاهی اوقات مصرف استامینوفن و پماد های موضعی نمیتوانند درد را به اندازه کافی کم کنند. در این موارد میتوان از داروهای ضد التهاب خوراکی استفاده کرد.

متاسفانه عوارض استفاده از داروهای ضد التهاب بصورت خوراکی بیش از استامینوفن است و افراد مسن کمتر آنها را تحمل میکنند.

با اینحال میتوان در مواردی که شدت درد آرتروز زیاد شده است از آنها بطور موقت برای چند روز تا چند هفته استفاده کرد و بعد از کم شدن فعالیت بیماری، دوباره به مصرف استامینوفن و پماد موضعی برگشت.

از عوارض مصرف داروهای ضد التهابی درد معده و خونریزی معده است که در افراد با سن بالای ۶۵ سال و کسانی که سابقه زخم معده یا دوازدهه دارند بیشتر دیده میشود.

در افراد با فشار خون بالا، آسم، نارسایی کلیوی و نارسایی قلبی ایت داروها باید با احتیاط بیشتری مصرف شوند.

 کدئین

  معمولا بصورت همراه با استامینوفن بکار برده میشود. از عوارض شایع آن ایجاد یبوست است.

 گلوکزآمین و کندروآیتین سولفات

گرچه امروزه به عنوان داروهای غضروف ساز از آنها بسیار استفاده میشود ولی موثر بودن آن هنوز مورد شک است و مطالعات علمی هنوز نتوانسته اند مفید بودن آنها را آرتروز نشان دهند.

درمان جراحی آرتروز و ساییدگی مفصل چیست

علائم ساییدگی و آرتروز در مفصل را میتوان در بسیاری اوقات با درمان های طبی كنترل كرد. با این حال در مواردی كه بیماری پیشرفت كرده و شدت علائم زیاد است معمولا نیاز به انجام اعمال جراحی وجود دارد.

از اعمال جراحی متفاوتی برای كنترل آرتروز و ساییدگی مفصل استفاده میشود كه مهمترین آنها عبارتند از

استئوتومی

در مواردی كه آرتروز هنوز شدید نشده است ممكن است بتوان با انجام استئوتومی درد بیمار را كاهش داد و از پیشرفت آرتروز جلوگیری كرد.

استئوتومی به معنای شكاندن كنترل شده استخوان به توسط عمل جراحی و سپس قرار دادن استخوان در وضعیت و موقعیت جدید و فیكس كردن آن با پیچ و پلاك است تا استخوان بتواند در وضعیت جدید جوش بخورد. با اینكار امتداد سطح مفصلی تغییر كرده و بیومكانیك نیروهای وارده به مفصل عوض میشود.

از استئوتومی مفاصل ران و زانو بطور وسیعی استفاده میشود. استئوتومی معمولا در استخوان خارج از مفصل انجام میشود ولی در افراد جوان میتوان در صورت لزوم استئوتومی داخل مفصلی را برای موارد بد جوش خوردن شكستگی ها انجام داد.

 

تعویض مفصل

در موارد ساییدگی شدید میتوان از جراحی تعویض مفصل استفاده كرد. مفاصل مصنوعی بطور وسیعی در مفصل های ران و زانو استفاده میشوند.

مفصل مصنوعی میتواند در ناشی از آرتروز را بطور كامل از بین برده و بسیاری مشكلات دیگر مانند خشكی مفصلی را هم درمان كند.

خشك كردن مفصل

بندرت ممكن است مفصلی كه بشدت دچار آرتروز شده است را خشك كرد. عمل خشك كردن یا جوش دادن یا فیوژن Fusion مفصل به این معنا است كه غضروف باقیمانده دو سطح مفصلی را در حین جراحی خارج كرده و سپس دو سر استخوان را در كنار هم قرار داده و با پیچ و پلاك به هم متصل میكنند.

پس از مدتی دو استخوان به هم جوش خورده و هیچ حركتی نسبت به هم نخواهند داشت. این عمل گرچه درد مفصل را از بین میبرد ولی حركت مفصل هم از بین خواهد رفت. امروزه این عمل جراحی كمتر انجام شده و در غالب موارد بجای آن از تعویض مفصل استفاده میشود.

آرتروسكوپی

در مفصل زانو در موارد آرتروز خفیف ممكن است انجام عمل آرتروسكوپی با خارج كردن بافت های اضافه مفصل بتواند تا مدتی درد بیمار را كاهش دهد. البته این نوع درمان معمولا علائم ناشی از آرتروز را بطور موقت كاهش میدهد