کاربرد گچ و آتل در درمان شکستگی

اسامی گچ و آتل برگردان دو کلمه Cast و Splint هستند. هدف اصلی استفاده از گچ یا آتل حمایت از استخوان آسیب دیده، مفصل صدمه دیده و دیگر بافتهای اندام است.

آنها درد و تورم اندام را کاهش داده و موجب کم شدن اسپاسم عضلات میشوند. بیشترین مورد استفاده گچ و آتل در درمان پیچ خوردگی مفاصل و بیحرکت کردن شکستگی ها است.

آتل یا اسپلینت در واقع یک گچ نصفه است، بنابراین در اندامی که احتمال دارد تورم پیدا کند یا تورم آن بیشتر شود از آن استفاده میشود.

این مقاله در سرفصل های زیر ارائه میشود

گچ گیری اندام به چه معنا است
آتل یا اسپلینت چیست
گچ پلاستیکی یا فایبرگلاس چیست
جنس گچی که برای گچ گیری اندام بکار برده میشود چیست
روش گچ گیری چیست
مراقبت از گچ و آتل چگونه است
مراقبت از اندام گچ گیری شده چگونه است
چگونه از تورم اندام بدنبال گچ گیری پا پیشگیری کنیم
گچ چگونه خارج میشود
عوارض احتمالی گچ گیری اندام چیست

گچ گیری اندام به چه معنا است

یکی از روش های بیحرکت کردن شکستگی بعد از جااندازی آن استفاده از گچ گیری است. نام اصلی و درست این روش Cast است و چون اولین بار از گچ ( این ماده همان گچ ساختمانی است که مواد دیگری را برای بهبود کارکرد به آن اضافه کرده اند) برای این کار استفاده شد در زبان فارسی به گچ گیری معروف شده است.

امروزه در بسیاری از موارد از مواد جدیدتری مانند فایبرگلاس برای Cast استفاده میشود با این حال برای سهولت، ما از عبارت گچ و گچ گیری بجای Cast استفاده میکنیم.

مصطلح است که مثلا گفته میشود پایم را گچ گرفته ام یا دکتر دستم را گچ گیری کرده است.

آتل یا اسپلینت چیست

Splint که در زبان فارسی به آن آتل میگویند در واقع یک نوع Cast است که از یک طرف باز است. مثلاً آتل ساق بصورت یک نیم استوانه فقط در پشت ساق قرار میگیرد و جلوی ساق آزاد است.

آتل ممکن است به توسط پزشک با استفاده از گچ یا فایبرگلاس برای بیمار و به اندازه اندام بیمار درست شود و یا ممکن است از آتل های آماده استفاده شود.

آتل های آماده در اندازه های مختلف و از جنس پلاستیک یا مواد دیگری ساخته میشود. این آتل ها را میتوان راحت تر و سریع تر استفاده کرد. همچنین میتوان آنها را با باند های ولکرو که به آن متصل است، سفت و شل کرد و به راحتی آنها را از بدن جدا کرد.

گچ پلاستیکی یا فایبرگلاس چیست

فایبرگلاس ماده ای است که از آن برای گچ گیری Casting اندام آسیب دیده استفاده میشود. امروزه استفاده از گچ Plaster برای درست کردن این قالب ها بتدریج کمتر شده و جای خود را به فایبرگلاس داده است.

فایبرگلاس یک ماده کامپوزیت Composite بوده که از فیبرهای شیشه و یک رزین تشکیل شده است. این ماده در عین سبکی بسیار مقاوم بوده و به همین علت جانشین مناسبی برای گچ است.

برای استفاده در پزشکی فایبرگلاس بصورت نوارهایی با عرض های متفاوت تهیه میشود و پزشک معالج با پیچاندن این نوارها به دور اندام یک قالب محکم و سبک را در اطراف آن ایجاد میکند.

منظور از گچ پلاستیکی همان قالب فایبرگلاس است که پزشک در اطراف اندام ایجاد میکند. این قالب ها از قالب های گچی معمولی سبک تر و مقاوم تر هستند. خلل و فرج بیشتر داشته و اجازه میدهند هوا بهتر به پوست اندام برسد. مانع عبور اشعه ایکس نمیشوند و میتوان در حالیکه در اطراف اندام قرار دارند از آن اندام رادیوگرافی به عمل آورد.

مشکل نوارهای فایبرگلاس برای تهیه قالب، یکی گرانی آن در مقایسه با گچ و دیگری مشکل بودن شکل دهی به آن در بعضی مناطق بدن است. با این وجود به علت منافع زیاد آن در عمل و بتدریج فایبرگلاس جای گچ را در تهیه قالب های اطراف اندام میگیرد.

جنس گچی که برای گچ گیری اندام بکار برده میشود چیست

مواد اولیه ای که برای درست کردن cast از آن استفاده میشود گچ ( همان ماده اولیه گچ ساختمانی) یا فایبرگلاس است. این مواد معمولا بصورت نوارهای پهنی به عرض های ۲۰-۱۵-۱۰ سانتیمتر و به طول حدود ۲-۱.۵ متر تهیه شده که به دور یک لوله پلاستیکی به اندازه یک مداد پیچیده شده اند.

گچ در واقع سولفات کلسیم نیمه هیدراته است و وقتی با آب ترکیب میشود بطور کامل هیدراته میشود. ترکیب گچ با آب از لحاظ شیمیایی یک واکنش اگزوترمیک Exothermic است یعنی حرارت آزاد میکند به همین علت در حین گچ گیری بیمار احساس میکند اندامش گرم میشود.

گچ را بطور مستفیم و ساده استفاده نمیکنند بلکه نوارهای پارچه ای که بافت شل و بخصوصی داشته و شبیه باند های پانسمان است از قبل در کارخانه سازنده آن، به گچ و بعضی مواد دیگر آغشته شده و بصورت نوارهایی به طول حدود دو متر و عرض های ۲۰-۱۵-۱۰ سانتیمتر درامده و این نوارها را به دور لوله های پلاستیکی پیچانده و بصورت رول در میاورند.

روش گچ گیری چیست

قبل از گچ گیری برای اینکه گچ در تماس مستقیم با پوست بیمار نباشد، همچنین برای ممانعت از چسبیدن گچ به موهای بیمار ابتدا روی اندام را یک جوراب نخی مخصوص بنام استاکینت stockinet میکشند.

گاهی اوقات بجای استفاده از استاکینت روی اندام را با نوار پنبه ای میپوشانند. این نوارهای پنبه ای در واقع شیت های پنبه ای به طول حدود دو متر و عرض ۲۰-۱۰ سانتیمتر و کلفتی چند میلیمتر هستند که آنها را بصورت رول پیچیده اند.

به این رول های پنبه ای ویبریل هم میگویند. وقتی پزشک معالج حدس میزند که ممکن است تورم اندام در گچ بیشتر شود معمولا از ویبریل بیشتری در دور اندام استفاده میکند تا فاصله گچ و پوست بیشتر شده و جا برای تورم احتمالی اندام در زیر گچ وجود داشته باشد.

ابتدا اندامی که باید گچ گیری شود در وضعیت مناسب قرار گرفته و به توسط همکار پزشک نگه داشته میشود.

سپس پزشک معالج رول گچی را مدت کوتاهی در یک لگن محتوی آب قرار میدهد تا گج با آب خیس شود و سپس نوار گچی خیس شده را دورادور اندام میپیچد. پیچاندن گچ به دور اندام نباید با فشار باشد تا اندام زیر گچ تحت فشار قرار نگیرد.

این نوار پس از چند دقیقه سفت و محکم شده و گج یا فایبرگلاس بصورت یک قالب دور تا دور اندام را میگیرد. سفت و محکم شدن کامل نوار گچی به حدود چند شبانه روز و نوار فایبرگلاس به یک ساعت زمان نیاز دارد. در این مدت باید روی گچ پوشانده نشود تا زودتر خشک شود.

مراقبت از گچ و آتل چگونه است

در مراقبت از گچ و آتل به نکات زیر توجه کنید

مراقبت از اندام گچ گیری شده چگونه است

منظور از گچ گیری اندام استفاده از ماده ای مانند گچ یا فایبرگلاس برای ایجاد یک قالب محکم در اطراف اندام است تا از حرکات بعضی مفاصل آن جلوگیری شود.

هدف اینست تا مفصل یا استخوان های اطراف آن برای مدتی بیحرکت باشند تا آسیب های اسجاد شده در آنها یا مشکلات بافتی آنها بهبود یابد. آتل نوع قالب است که یک طرف اندام را گرفته و از طرف دیگر باز است.

هم آتل و هم گچ باید طول کافی را داشته باشند. این طول باید به اندازه ای باشد که بتواند یک مفصل در بالای محل شکستگی و یک مفصل در پایین محل شکستگی را بیحرکت نگه دارد.

گاهی اوقات در روزهای اول بعد از شکستگی، چون اندام متورم است برای بیحرکت کردن محل شکستگی ار آتل استفاده میشود و بعد از چند روز که تورم اندام کاهش پیدا کرد آتل با یک Cast تعویض میشود.

گاهی اوقات بعد از گچ گیری و با گذشت چند روز تا چند هفته به علت کاهش بیشتر تورم اندام، ممکن است گچ شل شود. در این حال بهتر است گچ باز شده و گچ دیگری که فیت اندام است تهیه شود.

در بعضی مواقع بعد از اینکه شکستگی جوش خورد گچ باز شده و بجای آن از یک آتل استفاده میشود تا بیمار بتواند در طول روز چند بار آن را درآورده و حرکاتی را برای اندام انجام داده و دوباره آنرا ببندد.

چگونه از تورم اندام بدنبال گچ گیری پا پیشگیری کنیم

گاهی اوقات در ۳-۲ روز اول بعد از گچ گیری ممکن است تورم اندام بیشتر شده و بیمار احساس کند گچ سفت شده و به اندامش فشار وارد میکند. برای ممانعت از این وضعیت باید به نکات زیر توجه کرد :

♦ انگشتان دست یا پای شکسته شده را مکرراً حرکت بدهید.

♦ مقداری یخ خرد شده را در یک کیسه پلاستیکی خشک قرار داده و آنرا در روی گچ یا آتل در محل ضایعه دیده قرار دهید

گچ چگونه خارج میشود

 هرگز خودتان گچ را خارج نکنید چون ممکن است در حین این کار به پوست خود صدمه زده یا فشار بیش از حد به اندامتان وارد کنید. پزشک معالج، گچ شما را با یک اره مخصوص برش میدهد تا بتواند آنرا راحت تر خارج کند.

تیغه این اره ها حرکت چرخش ندارد بلکه سر جای خود میلرزد. بنابراین فقط اجسام سخت مثل گچ یا فایبرگلاس را میبرد و وقتی به پوست میرسد و با آن تماس پیدا میکند آسیبی به آن نمیزند.

ممکن است شما از صدای اره بترسید ولی نگران نباشید. چون به شما صدمه ای نمیزند. کسی که گچ را خارج میکند میتواند با تماس تیغه اره به دست خودش به شما نشان دهد که اره به پوست صدمه نمیزند.

عوارض احتمالی گچ گیری اندام چیست

گچ گیری یا استفاده از آتل و اسپلینت یكی از راه حل های بسیار موثر در درمان بسیاری از بیماری ها و آسیب های اندام است با این حال مانند هر درمان دیگری استفاده از آنها ممكن است همراه با بروز عوارضی باشد. با آگاهی از این عوارض میتوانیم بطور موثرتری از آنها پیشگیری كنیم.

وقتی اندامی در گچ یا آتل قرار دارد بروز علائم زیر نشانه خطر است

• افزایش درد یا تورم اندام و احساس سفت شدن گچ یا آتل

• احساس بیحسی یا سوزن سوزن شدن در دست یا پا به علت فشار گچ یا آتل

• احساس سوزش در پوست زیر گچ

• تورم دست یا پا كه در پایینتر از محل گچ یا آتل قرار دارد

• از دست دادن توانایی حركت انگشتان دست یا پا

این علائم میتوانند نشانه فشار بیش از حد گچ بر روی اندام باشند. این فشار اگر از حدی بیشتر شود بسیار خطرناك بوده و میتواند مانع خونرسانی به اندام و سیاه شدن آن شود.

در موارد شدید ممكن است بر اثر فشار زیاد گچ بر اندام سندروم كمپارتمان ایحاد شود. در این موارد پزشك معالج گچ را در تمام طولش از سطح تا روی پوست، برش داده و لبه های برش را از هم باز میكند. بدین ترتیب گچ گشادتر میشود. گاهی مواقع لازم است تا گچ بطور كامل باز شود

با انجام یك آزمایش ساده میتوان مشخص كرد كه آیا گچ بیش از اندازه سفت بوده و به عروق اندام فشار وارد میكند یا خیر. برای اینكار با انگشت شست و سبابه دست سالم، ناخن یكی از انگشتان اندامی را كه در گچ است فشار میدهیم تا رنگ آن از صورتی به سفید تغییر یابد.

با رها كردن ناخن باید رنگ آن مجددا و به سرعت از سفید به صورتی برگردد. در صورتی كه این بازگشت رنگ به كندی صورت گیرد نشانه اختلال عروقی اندام است. میتوان این بازگشت رنگ ناخن را در دو اندام مقایسه كرد تا بهتر به اختلال احتمالی آن پی برد.

برای رفع فشار گچ بر اندام برش دادن فقط قسمتی از گچ كافی نیست. همچنین برش دادن گچ ولی باقی ماندن ویبریل یا پانسمان روی پوست و زیر گچ هم درست نیست و ممكن است موجب باقی ماندن فشار بر روی اندام شود.

گاهی اوقات پانسمانی كه روی زخم بیمار گداشته میشود اگر دور تا دور اندام باشد میتواند با خون ناشی از خونریزی از زخم آغشته شده و پس از خشك شدن، سفت شده و مثل گچ دور اندام را گرفته و اندام را تحت فشار قرار دهد.

در این موارد پانسمان هم مانند گچ عمل كرده و میتواند خطرناك باشد. پس وقتی گچ بر راندام فشار وارد میكند باید نیمی از گچ كاملا باز شده تا فشار بطور كامل از روی اندام برداشته شود.

از دیگر عوارض گچ و آتل فشار موضعی آن به بعضی قسمت های برجسته تر پوست است. بطور مثال هم گچ و هم آتل اندام تحتانی میتواند به قوزك ها و یا به پوست سر استخوان فیبولا فشار آورد.

چون پوست این قسمت ها مستقیما بر روی استخوان قرار داشته و برجسته تر هم هست فشار بر آنها میتواند موجب كاهش جریان خون موضعی در این نواحی شود.

این كاهش جریان خون در ابتدا موجب قرمزی و احساس سوزش موضعی میشود و بعد از مدتی درد ایجاد شده و بعد از آن پوست میمیرد و سیاه میشود. این آسیب بافتی در پوست میتواند منجر به عفونت هم بشود.

بنابراین هرگونه احساس سوزش یا درد در زیر گچ یا آتل باید به اطلاع پزشك رسانده شود. از دیگر عوارض احتمالی گچ فشار آن بر روی اعصاب است. در بعضی قسمت هیا اندام عصب بسیار به پوست نزدیك است.

بطور مثال در زیر زانو عصب پرونئال در قسمت خارجی زانو و در كنار سر و گردن استخوان فیبولا قرار دارد. گاهی اوقات گچ كوتاه یا بلند پا میتواند بر روی پوست این ناحیه فشار آورده و عصب را بر روس استخوان زیر آن فشرده كند. این وضعیت میتواند منجر به اختلال كاركرد عصب شود. علامت این اختلال كاهش یا حركت انگشتان پا است.

مشكل دیگر گچ و آتل اینست كه بروز عفونت در زیر آنها قابل ردیابی نیست. ایجاد هر گونه عفونت در زیر گچ یا آتل بخصوص در پوست، موجب بروز درد و سوزش میشود.

پس احساس درد و سوزش باید هشداری باشد كه در صورت ایجاد بیمار به پزشك مراجعه كند. وارد كردن اجسام خارجی به زیر گچ و آتل برای خاراندن پوست موجب افزایش احتمال بروز زخم و عفونت آن میشود.