پارگی منیسک از شایعترین آسیب های زانو است و در ورزشکاران و بخصوص آنهایی که ورزش های پر برخورد مثل فوتبال را انجام میدهند بیشتر است. این پارگی میتواند موجب درد و تورم زانو و قفل شدن آن و خالی شدن زانو شود.
در صورتی که علائم ذکر شده تکرار شود درمان منیسک زانو معمولا به توسط جراحی آرتروسکوپی انجام میشود.
برای اینکه درک بهتری از این نوع آسیب داشته باشیم باید ابتدا با آناتومی کاربردی زانو در ناحیه منیسک آشنایی مختصری پیدا کنیم.
آناتومی کاربردی
هر زانو دو منیسک دارد. یک منیسک خارجی و یک منیسک داخلی. منیسک ها بافت هایی شبه غضروف ولی به مراتب محکم تر از آن و با خاصیت ارتجاعی زیاد مثل لاستیک هستند.
آنها مانند بالشتکی در بین دو استخوان اصلی تشکیل دهنده مفصل زانو، یعنی بین استخوان ران و ساق قرار گرفته وظیفه اصلی آنها جذب شوک های ضربه ای است که به زانو وارد میشود.
در موقع دویدن هر بار که کف پای ما به زمین میرسد، استخوان ساق و ران در محل مفصل زانو بشدت به یکدیگر کوبیده میشوند و منیسک با قرار گرفتن بین این دو استخوان شدت این ضربه را کاهش میدهد.
بسته یا اینکه شکل پارگی منیسک چگونه است و در کدام قسمت از آن قرار دارد این پارگی ها را به انواع مختلفی تقسیم میکنند. پارگی ها ممکن است طولی، عرضی، مانند دسته سطل، زبانه ای ، شاخی یا مخلوطی از انواع قبلی باشند
در بسیاری اوقات پارگی های منیسک های زانو که در حین ورزش بوجود میایند همراه با دیگر آسیب های زانو مانند پارگی در رباط صلیبی است.
علت پارگی منیسک
پارگی منیسک معمولا در حین ورزش ایجاد میشود. حرکاتی مانند چرخش تنه روی زانوی خم شده که موجب میشود ران روی ساق بچرخد و یا تکل خوردن در حین فوتبال میتواند موجب این پارگی شود.
وقتی که فرد روی یک زانوی خم شده ایستاده و پای دیگرش بر روی زمین نیست و در همین حال کل تنه و ران خود را بر روی درشت نی به سمت داخل میچرخاند و سپس زانو را راست میکند، منیسک داخلی در حین راست شدن زانو بین سطوح مفصلی کندیل ران و پلاتوی تیبیا گیر گرده و پاره میشود.
در همین فرد اگر کل تنه و ران بر روی درشت نی به سمت خارج چرخیده باشد و سپس زانو صاف مستقیم شود منیسک خارجی بین کندیل ران و تییا گیر کرده و پاره میشود. این حرکات در ورزش های فوتبال و اسکی بطور مکرر اتفاق میفتد و به همین خاطر در این دو ورزش احتمال آسیب منیسک زانو زیاد است.
گاهی اوقات پارگی منیسک در افراد مسن و بدون حرکات ورزشی ایجاد میشود. با افزایش سن، منیسک های زانو مانند دیگر بافت های بدن کم کم ضعیف و نازک شده و ممکن است بر اثر یک فشار مختصر پاره شود.
گاهی حرکتی مثل بلند شدن از روی یک صندلی اگر بطور نامناسب انجام شود مثلا اگر زانو چرخیده باشد میتواند در یک فرد مسن موجب پارگی منیسک شود.
پارگی منیسک اکثرا در قسمت خلفی یا پشتی منیسک ایجاد شده و سپس میتواند به قسمت های دیگر آن هم گسترش یابد. علت این است که شایعترین قسمتی از منیسک زانو که بین کندیل استخوان ران و پلاتوی تیبیا گیر کرده و پاره میشود قسمت پشتی منیسک است. شیوع پارگی در هر دو منیسک داخلی و خارجی برابر است.
انواع پارگی منیسک چیست
پارگی منیسک ممکن است طولی باشد که معمولا از قسمت های خلفی منیسک زانو شروع شده و میتواند به قسمت های جلویی منیسک گسترش یابد.
این منیسک که حالا بر اثر پارگی به دو قسمت داخلی و خارجی تقسیم شده میتواند تحت فشار کندیل استخوان ران از بالا قرار گرفته و دو قسمت داخلی و خارجی آن از هم باز شود. به این وضعیت باز شده منیسک، پارگی دسته سطلی Bucket handle tear میگویند. ایجاد این وضعیت موجب قفل شدن زانو میشود.
پارگی منیسک ممکن است عرضی یا مایل باشد. در این موارد که بیشتر در افراد مسن دیده میشود پارگی از لبه داخلی منیسک زانو شروع شده و به طرف لبه خارجی آن گسترش میابد. این نوع پارگی معمولا موجب قفل شدن زانو نمیشود.
پارگی عرضی منیسک پارگی طولی منیسک که قسمت جدا شده به سمت وسط زانو جابجا شده است
پارگی طولی منیسک که قسمت جدا شده در حالیکه از جلو و عقب به قسمت اصلی متصل است کاملا به سمت وسط زانو آمده است. این پارگی را پارگی دسته سطلی میگویند
علائم پارگی منیسک چیست
علائم پارگی منیسک تا حد زیادی بسته به محل و اندازه پارگی دارد و اینکه آیا آسیب منیسک همراه با دیگر آسیب های زانو هست یا خیر. این علائم را میتوان به دو دسته علائم حاد و مزمن تقسیم کرد. علائم حاد در همان زمانی که آسیب به زانو وارد میشود بوجود میایند و بعد از چند هفته فروکش میکنند. اگر منیسک آسیب دیده درمان نشود علائم مزمن پارگی منیسک خود را نشان خواهد داد.
علائم پارگی حاد منیسک زانو
در پارگی های خفیف درد مختصری در هنگام پارگی ایجاد میشود و فرد میتواند بعد از پارگی با درد مختصری به فعالیت خود ادامه دهد. البته درد با بلند شدن از زمین یا دو زانو نشستن بیشتر میشود.
بعد از چند روز هم زانو متورم میشود. درد و تورم بعد ار ۳-۲ هفته از بین میرود ولی بعدها ممکن است همراه با خم و راست شدن یا چرخش زانو درد عود کند.
در پارگی های متوسط در زمان آسیب درد در کنار یا داخل زانو ایجاد میشود. بعد از آسیب بیمار میتواند همچنان راه برود. بعد از ۳-۲ روز زانو متورم شده و جلوی خم شدن کامل آن را میگیرد. درد با چرخش زانو یا دو زانو نشستن بیشتر میشود. درد و تورم بعد از چند هفته کمتر میشود ولی اگر درمان نشود با فعالیت های بدنی شدید بیشتر میشود.
در پارگی های شدید درد و تورم زانو بلافاصله بعد از ضربه ایجاد میشود و تورم در ۳-۲ روز بعد از ضربه بیشتر میشود. بر اثر گیر کردن تکه هایی از منیسک پاره شده در مفصل، ممکن است زانو قفل شود و فرد نتواند زانوی خودر را کاملا صاف کند. فرد در زانوی خود احساس ناپایداری میکند.
در افراد پیر ممکن است حادثه ای که موجب پارگی شده است به یاد نیاید و یا پارگی بر اثر یک فعالیت معمولی مانند بلند شدن از روی یک صندلی ایجاد شود. در این حالات ممکن است درد و تورم خفیف تنها علائم بیماری باشند.
در پارگی منیسک داخلی درد در سطح داخلی زانو و در پارگی منیسک خارجی درد در سطح خارجی زانو احساس میشود.
پارگی منیسک میتواند برای فرد قابل احساس باشد. احساس اینکه چیزی در درون زانو پاره شده و با یک احساس یا صدای تق همراه باشد.
اگر پارگی منیسک در حاشیه خارجی آن ایجاد شود میتواند موجب خونریزی داخل مفصل زانو (همارتروز) شود.
علائم پارگی مزمن منیسک زانو
اگر به علائم حاد بعد از پارگی منیسک بی توجهی شود معمولا این علائم بعد از گذشت چند هفته یا از بین رفته و یا تخفیف میابد. با این حال علائمی برای بیمار باقی میماند. مهمترین علائم پارگی منیسک بعد از گذشت چند هفته از آسیب عبارتند از
- تورم زانو بر اثر افزایش مایع سینوویال زانو که در زبان عامه به آن آب آوردن زانو میگویند. این تورم هر وقت به زانو فشار زیادی وارد میشود و هر وقت فرد فعالیت بدنی زیادی انجام میدهد و ورزش میکند بیشتر میشود
- درد در سطح مفصلی، درست در جایی که منیسک زانو قرار دارد. این درد بسته به محل پارگی بر روی منیسک داخلی یا خارجی است. درد با فشار بر روی محل پارگی منیسک بیشتر میشود
- قفل شدن زانو Locking که بصورت گاهگاهی ایجاد شده و مانع از باز شدن زانو میشود. گاهی اوقات زانوی بیمار خم میشود و همانطور خم میماند و نمیتواند آن را صاف کند. بعضی بیماران یاد میگیرد زانوی خود را با انجام حرکاتی از حالت قفل شده خارج کنند
- خالی شدن زانو Giving way یا احساس ناپایداری زانو که در این حال بیمار احساس میکند زانویش در زیر بدنش ناپایدار بوده و در حین راه رفتن به ناگهان در رفته و خالی میشود
- لاغر شدن ران و ضعیف شدن عضلات چهارسر ران
- احساس صدا دادن زانو بصورت کلیک یا تقه در حین خم و راست شدن
اگر پارگی منیسک درمان نشود پارگی کم کم بیشتر میشود. ممکن است قسمت پاره شده بصورت یک زائده در کنار منیسک در داخل زانو مرتبا حرکت کند و موجب شود زانو بطور مکرر قفل شود. با هر بار گیر کردن این زائده در بین دو استخوان زانو و سپس درآمدن آن از بین دو استخوان این احساس به فرد دست دهد که چیزی از زیر زانو در میرود و یا زانوی خود فرد از زیر بدنش در میرود.
تشخیص پارگی منیسک زانو
پزشک بعد از صحبت کردن با بیمار، زانو را معاینه میکند. در این معاینه وی بدنبال آن است که ببیند آیا با فشار موضعی دقیقا در روی مفصل زانو درد ایجاد میشود یا خیر.
معاینه دیگر به صورت خم و راست کردن و چرخاندن زانو است که با این حرکت ممکن است منیسک پاره شده حرکت کرده و احسا تقه یا کلیک در مفصل زانو ایجاد شود.
تصویر برداری زانو و منیسک
تصویربرداری برای تائید تشخیص بکار میرود. گاهی علائم آسیب های دیگر زانو هم میتوانند مثل پارگی منیسک باشد و پزشک معالج برای تشخیص قطعی از روش های تصویر برداری استفاده میکند. یکی از این روش ها رادیوگرافی است.
رادیوگرافی ساده معمولا برای کشف دیگر بیماری های زانو که ممکن است علائمی مثل پارگی منیسک داشته باشند و یا بیماری هایی که همراه با آسیب های منیسک زانو هستند (مانند ساییدگی مفصل) بکار میرود. با استفاده از ام آر آی MRI میتوان منیسک های زانو را دید و پارگی احتمالی آنها را تشخیص داد. ام آر آی همچنین میتواند آسیب های دیگر زانو را به دقت نشان دهد.
درمان منیسک زانو چیست
نوع درمان منیسک زانو بسته به نوع پارگی و اندازه آن و محل آن و مدت زمانی که از پارگی گذشته است متفاوت میباشد. سن، بیماریهای دیگری که در بیمار وجود دارد و اینکه آیا بیمار زندگی پرتحرکی دارد یا معمولا فعالیت بدنی زیادی ندارد در تصمیم پزشک برای انتخاب نوع درمان موثر است.
درمان منیسک زانو در یک سوم خارجی
یک سوم خارجی منیسک زانو دارای خونرسانی خوبی است و پارگی هایی که در این قسمت هستند ممکن است بطور خودبخودی یا با عمل جراحی بخوبی ترمیم شوند. پارگی های طولی از این دسته پارگی ها هستند.
اگر پارگی منیسک در قسمت اطراف آن که خونرسانی خوبی دارد ایجاد شده است، در صورتیکه بیمار در زانو احساس ناراحتی زیادی نکند و زانو پایدار باشد معمولا نیازی به عمل جراحی نیست.
در این صورت درمان عبارتست از مدتی استراحت تا فشاری به زانو وارد نشود و بافت آسیب دیده فرصت بهبودی داشته باشد. ممکن است پزشک معالج به بیمار توصیه کند از چوب زیر بغل استفاده کند و چند بار در روز زانو را با یخ سرد کند.
البته یخ را نباید مستقیما روی پوست گذاشت. در این موارد توصیه میشود یک باند کشی روی زانو بسته شود تا زانو کمپرس شود. این فشار موضعی مانع از افزایش تورم شده و احتمالا میتواند مانع از خونریزی در بافت آسیب دیده گردد.
بیمار باید سعی کند دراز بکشد و زانو را بالاتر از سطح قلب بگیرد تا تورم زانو کم شود. در این موارد استفاده از داروی مسکن جهت کاهش درد و تورم هم میتواند مفید باشد.
درمان منیسک زانو در دو سوم داخلی
دو سوم داخلی منیسک خونرسانی ندارد و بنابراین پارگی در این قسمت بهبود نمیابد چون بهبودی هر بافتی در بدن نیاز به رسیدن اکسیژن و مواد غذایی به سلول های آن بافت از طریق خون دارد.
درمان این پارگی ها معمولا با عمل جراحی است و چون حتی با بخیه زدن پارگی در این قسمت، پارگی جوش نمیخورد درمان جراحی به این صورت است که آن قسمت از منیسک پاره شده که بصورت یک زائده در کنار بدنه اصلی منیسک قرار گرفته و موجب گرفتاری بیمار میشود از زانو خارج میشود.
عمل منیسک زانو چگونه است
اگر با وجود اقدامات غیر جراحی بیمار همچنان در زانو احساس ناراحتی داشته باشد ممکن است پزشک تصمیم به عمل منیسک زانو بگیرد. امروزه این جراحی معمولا توسط تکنیک آرتروسکوپی انجام میشود.
در این روش پزشک از راه شکاف های کوچکی که در روی پوست روی زانوی شما ایجاد میکند یک دوربین را وارد زانو کرده تا بتواند داخل زانو را مشاهده کند و سپس از راه شکاف های کوچک دیگر ابزار هایی را وارد زان میکند تا با کمک آنها قسمت پاره شده منیسک را بدوزد یا از زانو خارج کند.
بعد از عمل منیسک زانو پزشک ممکن است زانو را در یک بریس بگذارد و بعد از مدتی بیمار با کمک فیزیوتراپ با انجام حرکاتی در زانو باید حرکت و قدرت زانو را بازپروری کند.
ابتدا از ورزش هایی استفاده میشود تا حرکات زانوی را بهتر کند و بعد از مدتی حرکات ورزشی به بیمار آموزش داده میشود تا قدرت عضلات اطراف زانو بیشتر شود. این بازپروری معمولا با کمک و آموزش فیزیوتراپ انجام میشود ولی انجام مرتب و درست آن به عهده خود بیمار بوده و بیشتر در خانه انجام میشود.
علت قفل شدن زانو چیست
قفل شدن زانو بیشتر به حالتی اطلاق میشود که فرد نمیتواند زانوی خم شده خود را باز کند. در این حال وی چند دقیقه زانو را تکان داده و بعد از آن ممکن است زانو ناگهان باز شود. این وضعیت معمولا به علت پارگی های وسیع منیسک زانو و یا وجود یک قطعه استخوانی و یا غضروفی آزاد در درون مفصل ایجاد میشود.
وضعیت دیگری وجود دارد که در آن وقتی بیمار مدت زیادی نشسته و بعد بلند میشود نمیتواند سریع زانوی خود را صاف کند چون صاف کردن سریع آن دردناک است.
در این حال بیمار بتدریج و در عرض چند ثانیه زانو را باز کرده و با کمی لنگش راه میرود. چند قدم که راه میرود بتدریج درد کمتر و زانو صاف تر میشود. بعد از حدود ده بیست قدم، بیشتر درد بیمار رفع شده و زانو تقریبا صاف میشود.
این وضعیت دوم قفل شدن واقعی زانو نیست و علت آن هم معمولا مشکلات منیسک نیست. شایعترین علل این وضعیت در افراد جوان و میانسال کندرومالاسی یا نرمی کشکک و در افراد مسن ساییدگی یا آرتروز در مفصل زانو است.