آرتروز مچ پا یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مفصلی است که تاثیر مهمی بر کیفیت زندگی افراد مبتلا دارد. علت این بیماری تخریب غضروف مفصل مچ پا است. با پیشرفت بیماری، علائمی مثل درد، تورم و کاهش حرکت در مچ پا بتدریج بوجود می‌یابد که میتواند فعالیت‌های روزانه را بشدت تحت تاثیر قرار دهد.
آرتروز مچ پا معمولاً در سنین بالا ایجاد میشود ولی عللی مانند آسیب‌های ورزشی، سابقه خانوادگی و وزن زیاد می‌توانند موجب شوند بیماری در میانسالی یا حتی جوانی هم بوچود آید.
آناتومی کاربردی
مفصل مچ پا از کنار هم قرار گرفتن سه استخوان تشکیل شده است. در سمت بالا استخوان های تیبیا یا درشت نی و فیبولا یا نازک نی قرار گرفته و در سمت پایین استخوان تالوس یا قاپ وجود دارد. در زیر استخوان تالوس هم استخوان پاشنه یا کالکانئوس وجود دارد.
سطح رویی استخوان های ذکر شده در محل تماس به توسط یک لایه غضروف به کلفتی حدود ۵ میلیمتر پوشیده شده است. این لایه غضروفی موجب لغزنده شدن سطح مفصل شده و به استخوان ها اجازه میدهد راحت تر بر روی یکدیگر حرکت کنند.
غضروف همچنین حالت ارتجاعی داشته و با تغییر شکل خود موجب جذب ضربات شوکی میشود که در حین جهیدن و ضربه به مچ پا وارد میشود.
حرکات مفصل مچ پا مانند لولا بوده و فقط در جهات بالا و پایین حرکت میکند. البته مفصل بین تالوس و کالکانئوس که به آن مفصل ساب تالار Subtalar joint میگویند این توانایی را به پا میدهد که مختصری در جهات داخل و خارج هم چرخش داشته باشد.
استخوان های ذکر شده به توسط رباط یا لیگامان های قوی در کنار هم قرار میگیرند. تاندون های بسیاری از اطراف مفصل مچ پا عبور میکنند که مهمترین آنها تاندون آشیل است. این تاندون قوی و بزرگ در پشت مچ پا بوده و عضلات پشت ساق را به استخوان پاشنه متصل میکند.
مکانیسم آرتروز مچ پا
آرتروز مچ پا یک بیماری مزمن است که در آن غضروف مفصل مچ پا تخریب میشود. غضروف لایه ای نرم و لغزنده است که به عنوان پوششی محافظتی بین استخوان‌های مفصل قرار گرفته و اصطکاک بین سطوح مفصلی را کم میکند.
در شرایط عادی غضروف فشار و ضربات وارده به مچ پا را جذب میکند ولی در آرتروز مچ پا فرآیندهای تخریبی موجب فرسایش غضروف شده و کارکرد آن را مختل میکند.
متاسفانه غضروف مانند استخوان قدرت خود ترمیمی نداشته و بعد از آسیب، بجای ایجاد غضروف جدید بافت دیگری جایگزین غضروف آسیب دیده میشود که خصوصیات اصلی غضروف مانند لغزندگی و قدرت ارتجاعی و جذب ضربه خوبی ندارد.
گاهی اوقات بدنبال ضربه آسیب هایی به رباط های اطراف مچ پا وارد میشد که موجب اختلال در بیومکانیک و حرکت مفصل میشود. این حرکات ناهماهنگ و نامناسب در مچ پا موجب اعمال فشار زیاد به غضروف و در نتیجه زود خراب شدن آن میگردد.
یکی از عوامل کلیدی در پیشرفت ساییدگی و آرتروز مچ پا التهاب مزمن است. این التهاب میتواند به علت آسیب‌های مکرر به مفصل، عفونت‌ها یا بیماری‌های خودایمنی ایجاد شود.
التهاب موجب ترشح مواد شیمیایی مخرب میشود که این مواد هم باعث تخریب بیشتر غضروف و کاهش تولید مایع سینوویال، ماده‌ای که مفصل را روان نگه می‌دارد، میگردد. نتیجه کاهش مایع سینوویال افزایش اصطکاک و فشار به غضروف باقی‌مانده میشود و روند تخریب را بیشتر میکند.
عوامل ژنتیکی هم نقش مهمی در پیشرفت آرتروز مچ پا دارند. بعضی افراد بطور ژنتیکی احتمال بیشتری برای ابتلا به این بیماری دارند. عوامل محیطی مثل فعالیت‌ها و ورزش های سنگین هم می‌توانند خطر ابتلا به آرتروز مچ پا را بیشتر کنند.
تخریب غضروف منجر به تغییرات ساختاری در مفصل میشود. استخوان‌ها ممکن است به صورت غیر طبیعی رشد کنند و استخوان زیر غضروف تغییر شکل میدهد. این تغییرات باعث خشکی مفصل و کاهش دامنه حرکتی آن میشود.
علائم آرتروز مچ پا
علائم آرتروز مچ پا در اول بیماری کم است ولی به مرور زمان بیشتر شده وبعد از مدتی فعالیت های روزمره بیمار را بشدت تحت تاثیر قرار میدهد. از مهمترین علائم آرتروز مچ پا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد
درد مفصل: مهمترین علامت ساییدگی مفصل مچ پا درد است. این درد در ابتدا خفیف بوده و در موقع فعالیت بدنی ایجاد میشود. بعد از مدتی شدت درد بیشتر میشود.
درد در اول شروع ورزش و فعالیت بدنی زیاد بوده و با گرم شدن بدن درد کم شده یا ممکن است کاملا از بین برود. با تمام شده ورزش یا فعالیت بدنی و با سرد شدن مجدد بدن درد دوباره زیاد شده و بعد از مدتی استراحت فروکش میکند.
بعد از مدتی و با شدیدتر شدن شدت آرتروز درد در تمام مدت فعالیت بدنی احساس میشود. با باز هم شدیدتر شدن بیماری درد در تمام مدت استراحت احساس شده و میتواند موجب اختلال در خواب بیمار شود.
در مراحل پیشرفته‌تر،درد ممکن است حتی در حالت استراحت نیز احساس شود و شب ها بیشتر شود، که خواب فرد را مختل میکند.
تورم و التهاب: التهاب مداوم در مفصل مچ پا باعث تورم میشود. این تورم میتواند با احساس گرما و حساسیت در اطراف مفصل همراه باشد. تورم، در اثر جمع شدن مایعات سینوویال و التهاب بافت‌های اطراف مفصل است.
کاهش دامنه حرکتی: آرتروز مچ پا باعث کاهش انعطاف‌پذیری و دامنه حرکتی مفصل میشود. فرد ممکن است در خم و راست کردن مچ پا با مشکل مواجه شود و حرکت‌های طبیعی مچ کاهش پیدا کند. این کم شدن دامنه حرکتی میتواند منجر به اختلال در تعادل و در نتیجه افزایش خطر افتادن شود.
خشکی مفصل: در صبح یا پس از مدتی بی‌تحرکی، افراد مبتلا به آرتروز مچ پا ممکن است احساس خشکی در حرکت مفصل داشته باشند. این سفتی معمولاً پس از چند دقیقه حرکت کم میشود.
صدای مفصل: در این بیماران ممکن است در موقع حرکت، مفصل صدا بدهد. این صدا در اثر اصطکاک استخوان‌ها بر روی هم و تخریب غضروف ایجاد شده و معمولاً نشان‌دهنده پیشرفت بیماری هستند.
تغییر شکل مفصل: تخریب غضروف و تغییرات ایجاد شده در استخوان ممکن است باعث تغییر شکل ظاهری مچ پا شود و مفصل ممکن است غیر طبیعی به نظر برسد.
کاهش تحمل در فعالیت‌های روزانه: درد و محدودیت‌های حرکتی ناشی از آرتروز مچ پا میتواند منجر به کاهش توانایی انجام فعالیت‌های روزانه مانند پیاده‌روی، بالا رفتن از پله‌ها و کارهای دیگر روزمره شود. این کاهش توانایی ممکن است باعث کاهش استقلال و افزایش وابستگی به دیگران شود.
خستگی و کاهش انرژی: درد مزمن و تلاش برای جبران کاهش حرکت مفصل میتواند منجر به خستگی عمومی و کاهش سطح انرژی شود. این وضعیت میتواند تاثیر منفی بر روحیه و سلامت روانی فرد داشته باشد.
تشخیص آرتروز مچ پا
تشخیص آرتروز مچ پا معمولا با بررسی تاریخچه پزشکی بیمار، معاینه و تصویربرداری صورت می‌گیرد. پزشک ابتدا علائم بیمار را بررسی کرده و سابقه بیماری‌های گذشته، فعالیت‌ها و آسیب‌های احتمالی را مورد ارزیابی قرار میدهد.
در معاینه پزشک دامنه حرکتی مچ پا و نقاط حساس و میزان تورم را بررسی میکند.
آزمایش‌های تصویربرداری نقش مهمی در تشخیص آرتروز مچ پا دارند. رادیوگرافی معمولاً اولین قدم برای مشاهده تخریب غضروف، کاهش فضای مفصلی و تغییر شکل استخوان‌ها است. وقتی که تشخیص دقیق‌تری لازم است پزشک از از ام آر آی یا سی‌تی اسکن استفاد کرده تا جزئیات بیشتری از بافت‌های نرم و ساختارهای داخلی مفصل را ببیند.
ممکن است از آزمایش‌ها برای رد کردن بیماری‌های مفصلی مانند آرتریت روماتوئید یا عفونت‌های مفصلی کمک گرفته شود. این آزمایش‌ها شامل بررسی علائم التهابی در خون و آنالیز مایع سینوویال مفصل است.
درمان آرتروز مچ پا
هدف اصلی درمان آرتروز مچ پا کاهش درد، بهبود عملکرد مفصل و جلوگیری از پیشرفت تخریب غضروف است. از روش های زیر در درمان این بیماری استفاده میشود.
تغییر سبک زندگی: یکی از قدم های درمان آرتروز مچ پا تغییر در سبک زندگی است. کاهش وزن بدن میتواند فشار وارد بر مفصل مچ پا را کم کرده و از تخریب بیشتر غضروف جلوگیری کند. انتخاب فعالیت‌های سبک مانند شنا یا دوچرخه‌سواری به جای ورزش‌های پرشی میتواند مفید باشد.
دارو: داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی معمولاً برای کاهش درد و التهاب مورد استفاده قرار میگیرند. گاهی اوقات تزریق کورتون داخل مفصل میتواند به کاهش التهاب و درد کمک کند. داروهای ضد درد دیگر مانند استامینوفن نیز می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند.
فیزیوتراپی: نرمش های تقویتی و کششی تحت نظر فیزیوتراپ میتواند به بهبود دامنه حرکتی، تقویت عضلات اطراف مفصل و کاهش درد کمک کند. فیزیوتراپ ممکن است از روش های مختلفی مانند ماساژ، الکتروتراپی هم استفاده کنند.
تجهیزات کمکی: استفاده از تجهیزات کمکی مانند کفش‌های ارتوپدی، بریس های حمایتی و کفش های مناسب میتواند به توزیع بهتر وزن بدن و کاهش فشار بر مفصل مچ پا کمک کند. این وسایل همچنین می‌توانند از آسیب‌های بیشتر جلوگیری کنند و موجب راحتی بیشتری در حرکت شوند.
تزریق مایع سینوویال: در برخی موارد تزریق مایع سینوویال مصنوعی به داخل مفصل میتواند روان‌کنندگی آن را افزایش داده و درد را کاهش دهد. این روش به ویژه برای بیمارانی که به داروهای خوراکی پاسخ مناسبی ندارند مفید است.
جراحی: در مواردی که روش‌های غیر جراحی مؤثر نبوده و تخریب مفصل به مرحله پیشرفته‌ای رسیده است، جراحی ممکن است نیاز باشد. روش های جراحی شامل آرتروسکوپی برای پاکسازی مفصل، خشک کردن و فیوژن مفصل و در نهایت تعویض کامل مفصل مچ پا می‌باشد.
تعویض مفصل مچ پا که در آن مفصل آسیب‌دیده با یک پروتز مصنوعی جایگزین میشود، میتواند درد را به طور قابل توجهی کاهش داده و حرکت مفصل را بهبود بخشد.
درمان‌های تکمیلی: برخی از درمان‌های تکمیلی مانند طب سوزنی، ماساژ درمانی و مکمل‌های غذایی می‌توانند به کاهش درد و بهبود عملکرد مفصل کمک کنند.
مدیریت تغذیه و مکمل‌ها: تغذیه مناسب و مصرف مکمل‌های ویتامین D و کلسیم میتواند به سلامت استخوان‌ها و کاهش التهاب کمک کند. همچنین رژیم‌های ضد التهابی که شامل مصرف غذاهای غنی از اسیدهای چرب امگا-3، میوه‌ها و سبزیجات هستند می‌توانند به کاهش علائم آرتروز مچ پا کمک کنند.
حمایت روانی: زندگی با آرتروز مچ پا میتواند آثار روانی منفی مانند افسردگی و اضطراب ایجاد کند. مشاوره روانشناسی و حمایت خانوادگی میتواند به بیمار کمک کند تا با آنها بهتر کنار بیایند و کیفیت زندگی خود را حفظ کنند.
در نهایت، درمان آرتروز مچ پا باید به صورت جامع و چندجانبه باشد تا تمامی جنبه‌های بیماری مورد توجه قرار گیرند. همکاری نزدیک بین بیمار و تیم پزشکی، انتخاب روش‌های درمانی مناسب و پایبندی به برنامه درمانی از کلیدهای موفقیت در مدیریت آرتروز مچ پا است.