وقتی ورزش میکنیم بدن ما بوسیله عرق کردن خودش را خنک میکند. با عرق کردن بدن ما مقادیر زیادی آب و املاح را از دست میدهد و اگر این آب و املاح را جایگزین نکنیم بدن ما دیگر آبی ندارد که بصورت عرق از دست بدهد.
بعد از مدتی عرق کردن متوقف میشود و بدن نمیتواند خود را خنک کند. بتدریج حرارت بدن بالا رفته و این حرارت بالا به بدن آسیب میرساند. این افزایش حرارت گرما زدگی است.
تبادل حرارت بدن با محیط
در حین ورزش ۹۰-۷۰ درصد انرژی که بدن تولید میکند بصورت حرارت آزاد میشود. بدن ما سعی میکند به هر وسیله ای خود را از دست این حرارت اضافه رها کند ولی عواملی میتوانند مانع این دفع حرارت شوند. این عوامل عبارتند از
محیط : هوای گرم مانع از دست دادن حرارت بدن است. رطوبت بالا مانع تبخیر عرق شده که نتیجه آن ممانعت از دفع حرارت بدن است. در رطوبت بالای ۷۰ درصد تبخیر به کندی صورت میگیرد. نور شدید آفتاب حرارت بدن را بالاتر میبرد. وجود باد موجب افزایش تبخیر و درنتیجه خنک شدن بدن میشود و سکون هوا تبخیر و در نتیجه خنک شدن بدن را کم میکند.
لباس : لباس تیره حرارت محیط و نور آفتاب را بیشتر جذب کرده و حرارت بدن را بالاتر میبرد. لباس زیاد هم میتواند مانع از دفع حرارت بدن شود و هم تبخیر عرق را کند میکند.
آفتاب : تابش مستقیم نور آفتاب بدن را گرم میکند.
آمادگی : عادت نداشتن بدن به تمرین در هوای گرم احتمال آسیب را بیشتر میکند.
سن : بدن بچه ها نمیتواند به خوبی بزرگترها حرارتش را تنظیم کند و دیر به گرما عادت میکند.
کم آبی : کم آبی بدن توانایی بدن را در از دست دادن حرارت بشدت کاهش میدهد. رژیم کاهش وزن، مصرف الکل، تب، استفراغ و اسهال هم بدن را دچار کم آبی میکند.
چاقی : کسانی که چربی بدنشان زیاد است توانایی دفع گرما در بدنشان ضعیف است.
مصرف بعضی داروها مثل داروهای ادرار آور خطر کم آبی را زیاد میکنند.
بعضی بیماری ها : کسانی که بیماری ضعیف سیکل سل دارند Sickle cell trait در معرض گرما زدگی هستند.
گرما زدگی چه علائمی دارد و درمان آن چگونه است
گرما زدگی معمولا بدنبال فعالیت بدنی متوسط تا شدید در هوای گرم ایجاد میشود. در این عارضه به علت تعریق شدید آب بدن از دست رفته و متعاقب آن درجه حرارت مرکزی بدن بالا میرود.
گرما زدگی میتواند بصورت خفیف، متوسط یا شدید بروز کند. این عارضه در موارد شدید حتی میتواند منجر به مرگش شود. در زیر به علائم و درمان گرمازدگی پرداخته میشود.
گرما زدگی خفیف Heat cramps
علائم گرما زدگی خفیف شامل درد در شکم، بازو و ساق است و به علت کمبود آب و املاح در اثر تعریق زیاد بوجود میاید. برای درمان آن باید ورزش را متوقف کرد، عضلات دردناک را به آرامی کشش داد و آب خنک حاوی املاح نوشید.
گرما زدگی متوسط Heat syncope
علائم گرما زدگی متوسط شامل ضعف، احساس خستگی شدید و از حال رفتن است. احساس تشنگی شدید، سردرد، تهوع، استفراغ و گیجی هم از دیگر علائم آن است.
این عارضه بیشتر در چند روز اول اوقاتی پیش میاید که فرد در یک هوای گرم کار و فعالیت جدیدی را که به آن عادت ندارد شروع میکند. اگر بعد از یک تعریق شدید فقط آب بدون املاح استفاده کنیم احتمال ایجاد این وضعیت زیاد است.
گرما زدگی شدید Heat stroke
تعریف این وضعیت از لحاظ پزشکی اینست که درجه حرارت مرکزی بدن از ۴۰ درجه سانتیگراد بیشتر شود. علائم آن بصورت تهوع، تشنج، کاهش سطح هوشیاری و کما است.
درمان عبارتست از : سریعا با اورژانس تماس بگیرید. بیمار را در یک وان یخ قرار دهید. تمام لباسهای او را درآورید. تکه های یخ را در زیر بغل، کشاله ران و گردن بیمار قرار دهید.
چگونه از گرما زدگی پیشگیری كنیم
گرما زدگی مشكلی است كه بدنبال فعالیت بدنی در هوای گرم ایجاد میود. تعریق زیاد در گرما موجب از دست رفتن آب بدن شده و متعاقب آن درچه حرارت مركزی بدن بالا میرود.
این افزایش دما موجب اختلالات زیادی در كاركرد بدن میشود. گرما زدگی در ابتدا خود را بصورت درد عضلانی و سپس گیجی و تهوع نشان داده و در حالات شدید میتواند حتی به مرگ منجر شود.
گرچه در صورت بروز گرما زدگی میتوان آن را درمان كرد با این حال مانند هر بیماری دیگر بهترین كار پیشگیری از بروز آن است.
همیشه به نكات زیر توجه كنید تا گرما زده نشوید
- در حین فعالیت شدید بدنی لحظاتی را برای استراحت و مصرف مایعات بگنجانید.
- مطمئن شوید كه قبل، در حین و بعد از ورزش بدن شما مایعات كافی دریافت كرده است.
- دو ساعت قبل از ورزش سه لیوان آب بنوشید و درست قبل از شروع ورزش هم یك لیوان دیگر بنوشید. در حین ورزش هر 20 دقیقه یك لیوان آب بنوشید.
- به رنگ ادرارتان توجه كنید. اگر تیره است یعنی آب به اندازه كافی به بدن شما نرسیده است. رنگ ادرار شما همیشه باید روشن باشد.
- قبل و بعد از ورزش خود را وزن كنید تا مقدار آب از دست رفته را متوجه شوید و اگر كسری وجود دارد آنرا جبران كنید.
- وقتی تازه به منطقه ای با هوای گرم رفته اید بتدریج و در عرض هفت روز سطح فعالیت های ورزشی خود را بالا ببرید تا بدن شما فرصت داشته باشد خود را با شرایط جدید وفق بدهد.
- لباس های روشن و سبك بپوشید.
- خود را از اشعه شدید آفتاب محافظت كنید.
- ورزش در هوای آزاد را در ساعات خنك شبانه روز انجام دهید.
- روزانه به درجه حرارت هوا توجه كنید.
- در هوای بشدت گرم یا با رطوبت بالا فعالیت ورزشی خود را متوقف كنید