آب آوردن زانو که در طب به آن افیوژن مفصلی joint effusion میگویند به معنی تجمع زیاد مایع در مفصل زانو است که منجر به ورم زانو میشود.
آب آوردن زانو یک بیماری نیست و یک علامت است که بیماری های مختلفی میتوانند موجب آن شوند. معمولا نیاز به اقدام خاصی ندارد مگر اینکه به علت عفونت زانو ایجاد شده باشد.
آناتومی کاربردی
در اطراف مفصل زانو پرده بافتی محکمی به نام کپسول مفصلی وجود دارد که دورادور آن را گرفته و مانند کیسه ای آن را دربر میگیرد. درون این کیسه یا کپسول، مایع مفصلی وجود دارد. در واقع استخوان های مفصل زانو غرق در این مایع مفصلی است.
البته مقدار این مایع در حالت معمولی کم و در حد چند سانتیمتر مکعب است. این مایع به توسط سلول های خاصی به نام سلول های سینوویال ترشح میشوند. این سلول ها سطح داخلی کپسول مفصلی را پوشانده اند.
افیوژن مفصلی چیست
در بعضی بیماری ها یا بدنبال بعضی ضربات وارد شده به زانو سلول های سینوویال شروع به ترشح مقادیر فراوانی از مایع مفصلی میکنند. بطور مثال در بیماری روماتیسم مفصلی یا آرتریت روماتویید این مایع به مقدار زیادی ترشح میشود و یا بدنبال آسیب منیسک زانو این سلول ها شروع به ترشح مقدار زیادی مایع میکنند.
با تجمع این مایع در زانو، مفصل متورم شده و ورم زانو را میتوان از روی آن دید. کپسول مفصلی زانو به پشت کشکک و به بالاتر از آن گسترش یافته است. وقتی مایع زیادی در مفصل زانو جمع میشود اولین جایی که به راحتی ورم میکند بالای کشکک است.
ترشح زیاد مایع در مفصل موجب جمع شدن آن در زانو میشود و در زبان مردم به این وضعیت آب آوردن زانو میگویند. وقتی زانو آب میاورد معمولا همراه با آن درد زانو هم وجود دارد گرچه گاهی این وضعیت میتواند بدون درد هم باشد. وقتی آب زیادی در مفصل جمع میشود ممکن است زانو خوب خم نشود.
علت آب آوردن زانو چیست
مهمترین علت آب آوردن زانو بیماری های روماتیسمی، آرتروز یا ساییدگی مفصل زانو و ضربات وارد شده به آن است. البته عفونت ها، بیماری های متابولیک مانند نقرس کاذب و تومورها هم میتوانند علت ورم زانو باشند.
وقتی برای اولین بار ضربه شدیدی به زانو وارد میشود این ضربه میتواند موجب پارگی منیسک یا رباط صلیبی شود. پارگی این بافت ها معمولا همراه با خونریزی است.
این خون درون مفصل زانو جمع شده و در این حال مفصل ورم کرده و بسیار دردناک است. بتدریج و حتی بدون درمان، خون جذب شده و درد بیمار بعد از چند هفته تا چند ماه از بین میرود ولی زانو ناپایدار میشود.
وقتی زانو ناپایدار است و به اصطلاح لق است با یک حرکت نابجا ممکن است پیچ بخورد. این پیچ خوردن میتواند با درد شدیدی همراه باشد و بعد از چند ساعت تا چند روز ورم زانو خود را نشان میدهد و زانو به اصطلاح آب میاورد.
این آب آوردن به علت تحریک بافت سینوویال ایجاد شده است. کشیدگی شدید بافت سینوویال در حین پیچ خوردن زانو موجب تحریک آن به ترشح مقادیر زیادی مایع مفصلی میشود. معمولا این آب بعد از چند هفته خودبخود جذب شده و ورم زانو میخوابد.
در ساییدگی و آرتروز زانو ممکن است ورم و آب آوردن زانو دائمی باشد چون بافت سینوویال مکررا تحریک میشود و مایع ترشح میکند. در بیماری های روماتیسمی مانند روماتیسم مفصلی هم در هنگام عود و حمله بیماری، مایع زیادی درون زانو ترشح شده و زانو آب میاورد.
علائم آب آوردن زانو و تشخیص آن
تشخیص آب آوردن زانو به توسط پزشک با نگاه کردن به زانو و لمس کشکک و بالای آن صورت میگیرد. وقتی که ورم زانو به علت آب آوردن آن باشد بالای کشکک متورم شده و با فشار بر روی کشکک میتوان آن را بالا و پایین برد.
پزشک میتواند آب زانو را با سوزن بکشد. به این کار آرتروسنتز Arthrocentesis میگویند. بعد از کشیدن آب زانو ارسال آن به آزمایشگاه میتواند به تشخیص علت ایجاد کننده آن کمک کند.
درمان آب آوردن زانو چیست
درمان آب آوردن زانو مشخص کردن علتی است که موجب آن شده است. اینکه مقدار مایع درون مفصل زانو زیاد شود خودش یک بیماری نیست بلکه نشانه وجود بیماری های دیگری است که موجب آن شده اند.
برای درمان افیوژن مفصلی باید بیماری اصلی را درمان کرد. وقتی بیماری درمان میشود مایع زیادی خودبخود به توسط بدن جذب میشود.
اگر بدون اینکه بیماری اصلی درمان شود فقط اقدام به کشیدن مایع شود بعد از مدتی مجددا مایع ترشح میشود و مشکل برمیگردد.
آیا کشیدن آب زانو درمان زانو آب آورده است؟
البته میتوان با وارد کردن سوزن و کشیدن آب زانو تورم آن را کم کرد. وقتی ورم زانو و بدنبال آن درد زانو هم زیاد باشد کشیدن آب آن ممکن است بتواند قدری شدت درد را کاهش دهد.
ولی همانطور که گفتیم درمان آب زانو مشخص کردن علتی است که موجب آن شده است و بعد درمان آن علت است نه فقط خارج کردن آب زانو. البته با یک استثناء.
استثناء زمانی است که دلیل آب آوردن زانو عفونت مفصلی باشد. در این زمان باید به سرعت و بصورت اورژانس افیوژن زانو را تخلیه کرد.
باقی ماندن مایع مفصلی عفونی در مفصل موجب میشود غضروف زانو به سرعت خراب شود که نتیجه آن آرتروز مفصل زانو است.
درمان خانگی آب آوردن زانو چیست
به هر علت ورم زانو ایجاد شده باشد و مایع مفصلی آن زیاد شده باشد میتوان با یک سری از اقدامات بصورت موقت مقدار مایع را کم کرد و به اصطلاح یک درمان خانگی آب آوردن زانو را در دستور کار قرار داد، تا موقعی که پزشک بتواند درمان اصلی را انجام دهد و کار ریشه اصلی ایجاد مایع زیادی را از بین ببرد. در زیر مهمترین این اقدامات را ذکر میکنیم
- استراحت و کم کردن سطح فعالیت بدنی مثلا زیاد از پله استفاده نشود
- کم کردن حرکات زانو
- تقویت عضلات ران و بخصوص عضلات چهارسر ران
- دراز کشیدن و بالا نگه داشتن زانو
- استفاده از کمپرس سرد برای زانو
- استفاده از داروهای ضد التهابی مانند ناپروکسن و دیکلوفناک
قرص برای درمان آب آوردن زانو
بعضی از بیماران سوال میکنند آیا میتوان از انواع قرص برای درمان آب آوردن زانو استفاده کرد.
اگر علت بیماری اصلی که موجب افیوژن زانو شده به توسط پزشک معلوم شود آنگاه ممکن است جزئی از درمان آن بیماری داروی یا قرصی باشد که به کاهش ورم و مایع زانو کمک کند.
بطور مثال اگر علت ورم زانو بیماری روماتیسم مفصلی باشد پزشک ممکن است از متوترکسات یا پردنیزولون در درمان بیماری استفاده کند. با کنترل بیماری روماتیسم آب زانو خودبخود به توسط بدن جذب شده و ناپدید میشود. در اینجا قرص های ذکر شده تاثیر درمانی داشته اند.
ولی اینکه یک قرص خاصی باشد که بتوان از آن برای درمان هر آب آوردن زانویی استفاده کرد، خیر چنین قرصی وجود ندارد.
آیا درمان سنتی آب آوردن زانو وجود دارد
اگر مقصود از درمان سنتی اقدامات معمولی است که میتوان در خانه انجام داد، بله راه هایی وجود دارد و آنها را در بالا ذکر کردیم ولی اگر منظور، استفاده از راه هایی مانند حجامت یا زالو انداختن یا بادکش یا استفاده از انواع جوشانده و داروهای گیاهی است، خیر.
به شما توصیه میکنم دنبال این اقدامات نروید که تاثیری در حل مشکل ندارند.
اجازه دهید پزشک علت اصلی بیماری را پیدا و آن را درمان کند.
آیا میتوان از پماد برای آب آوردن زانو استفاده کرد
خیر. پماد ها هیچ تاثیری در کاهش آب زانو ندارند. برخی پماد های مانند منتول یا متیل سالیسیلات یا پیروکسیکام ممکن است بتوانند قدری درد زانو را تسکین بدهند ولی تاثیری در کاهش مایع جمع شده در زانو ندارند.