تعویض مفصل مچ پا یکی از روش‌های جراحی پیشرفته ارتوپدی است که به منظور بهبود عملکرد و کاهش درد در افراد مبتلا به مشکلات شدید مفصل مچ پا انجام میشود.
این جراحی، که به عنوان آرتروپلاستی مچ پا نیز شناخته میشود، معمولاً در مواردی پیشنهاد میشود که درمان‌های ساده تر مانند دارودرمانی، فیزیوتراپی یا تزریقات مفصل دیگر نتوانسته‌اند بهبود قابل توجهی ایجاد کنند.
هدف اصلی از تعویض مفصل مچ پا، جایگزینی مفصل آسیب‌دیده با یک پروتز مصنوعی است تا حرکت مفصل بهبود یابد، درد کاهش یابد و کیفیت زندگی بیمار افزایش یابد.
این عمل جراحی گرچه بسیار کمتر از تعویض مفصل در ناحیه لگن و تعویض مفصل زانو انجام میشود ولی با پیشرفت مفاصل مصنوعی مچ پا و بهتر شدن تکنیک بتدریج در حال گسترش بوده و در بعضی موارد میتواند جایگزین خوبی برای عمل جراحی خشک کردن مفصل مچ پا باشد.
با پیشرفت تکنولوژی‌های پزشکی و ارتوپدی، تعویض مفصل مچ پا به یک روش موثر و ایمن برای بیماران تبدیل شده است که میتواند به بازگشت به فعالیت‌های روزانه و افزایش استقلال فرد کمک کند.
علت انجام تعویض مفصل مچ پا چیست
تعویض مفصل مچ پا معمولاً زمانی انجام میشود که مفصل مچ پا به شدت آسیب دیده و دیگر قادر به عملکرد صحیح نیست.
انجام عمل جراحی تعویض مفصل مچ پا به اندازه جراحی های تعویض مفاصل ران یا زانو متداول نیست. علت اینست که هنوز نتایج درمانی این عمل جراحی به خوبی تعویض مفاصل زانو و ران نشده است.
عمر مفاصل مصنوعی مچ پا احتمالا کمتر از مفاصل مصنوعی ران و زانو است و عمل جراحی میتواند با عوارض احتمالی بیشتری همراه باشد. البته در سال های اخیر با پیشرفت تکنیک های جراحی و استفاده از مفاصل مصنوعی بهتر نتایج جراحی تعویض مفصل مچ پا در حال پیشرفت و بهتر شدن است.
در کسانی که دچار تخریب پیشرفته مفصل مچ پا بوده و درد و محدودیت حرکتی آنها به هیچ روش درمانی دیگری پاسخ مناسبی نداده است از عمل جراحی تعویض مفصل مچ پا و یا آرترودز (خشک کردن) مفصل مچ پا استفاده میشود.
روش درمانی که امروزه در موارد بالا مد نظر قرار میگیرد بدین صورت است که در صورتی که خرابی شدید در فرد جوان و فعالی ایجاد شده باشد از روش آرترودز یا خشک کردن مفصل استفاده میشود و اگر این وضعیت در فرد مسنی که فعالیت بدنی زیادی ندارد بوقوع بپیوندد میتوان از تعویض مفصل مچ پا استفاده کرد.
از جمله اصلی‌ترین علل انجام این جراحی میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
آرتروز مچ پا: یکی از شایع‌ترین دلایل نیاز به تعویض مفصل مچ پا، آرتروز است. در این بیماری، غضروف مفصل به تدریج تخریب میشود که منجر به درد مزمن، تورم و کاهش حرکت مفصل می‌گردد.
وقتی که درد و محدودیت حرکت به گونه‌ای شدید شوند که تاثیر منفی بر کیفیت زندگی بیمار داشته باشند، تعویض مفصل مچ پا به عنوان گزینه‌ای نهایی مطرح میشود.
آسیب‌های حاد و مزمن: ضربه‌های شدید به مچ پا مانند شکستگی‌های پیچیده، آسیب‌های ناشی از تصادفات یا ورزش‌های پرخطر می‌توانند باعث تخریب ساختار مفصل شوند. در مواردی که آسیب‌ها به حدی برسند که بهبودی با روش‌های غیر جراحی ممکن نباشد، تعویض مفصل مچ پا انجام میشود.
التهاب‌های مزمن مفصل: بیماری‌های التهابی مانند آرتریت روماتوئید می‌توانند منجر به التهاب مزمن مفصل و تخریب آن شوند. وقتی که التهاب مزمن باعث تخریب ساختار مفصل شده و دیگر پاسخ مناسبی به درمان‌های دارویی ندارد، تعویض مفصل مچ پا توصیه میشود.
عفونت‌های مفصل: عفونت‌های شدید و مزمن مفصل می‌توانند باعث تخریب بافت‌های مفصلی شوند. در چنین شرایطی، تعویض مفصل مچ پا به منظور حذف بافت‌های آسیب‌دیده و جایگزینی آن با پروتز مصنوعی انجام میشود.
دیسپلازی مفصل مچ پا: در برخی موارد، ناهنجاری‌های مادرزادی مفصل مچ پا میتواند منجر به مشکلات عملکردی شود. در مواردی که این مشکلات به حدی باشند که دیگر پاسخ مناسبی به درمان‌های طبی ندهند، تعویض مفصل مچ پا ممکن است نیاز باشد.
پروتزهای قبلی معیوب: در مواردی که تعویض‌های قبلی مفصل مچ پا دچار مشکل یا عیوبی شده‌اند، تعویض مجدد مفصل با پروتز جدید میتواند گزینه‌ای موثر برای بهبود عملکرد مفصل و کاهش درد باشد.
در مجموع، تعویض مفصل مچ پا به عنوان یک روش درمانی نهایی در مواردی که سایر درمان‌ها ناکارآمد بوده‌اند و کیفیت زندگی بیمار به شدت تحت تاثیر قرار گرفته، پیشنهاد میشود. این جراحی با هدف بهبود عملکرد مفصل، کاهش درد و افزایش استقلال فرد، نقش مهمی در مدیریت مشکلات شدید مفصل مچ پا ایفا میکند.
روش‌های جایگزین آرتروپلاستی مچ پا چیست
تعویض مفصل مچ پا یک گزینه درمانی موثر است، اما بسته به نوع و شدت مشکل، روش‌های جایگزین دیگری نیز وجود دارند که می‌توانند به بهبود عملکرد مفصل و کاهش علائم کمک کنند. برخی از این روش‌های جایگزین عبارتند از:
دارودرمانی: استفاده از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن و ناپروکسن برای کاهش التهاب و درد در مفصل مچ پا بسیار رایج است. این داروها می‌توانند به طور موقت علائم را کاهش دهند و به بیمار کمک کنند تا فعالیت‌های روزانه خود را ادامه دهد.
تزریقات استروئیدی: تزریق استروئیدها به داخل مفصل مچ پا میتواند التهاب را به سرعت کاهش داده و درد را تسکین دهد. این روش معمولاً برای بیماران با آرتروز شدید یا التهاب مزمن مفصل مورد استفاده قرار میگیرد و میتواند تأثیرات موقت اما قابل توجهی داشته باشد.
فیزیوتراپی: تمرینات فیزیوتراپی می‌توانند به تقویت عضلات اطراف مچ پا، بهبود دامنه حرکتی و کاهش درد کمک کنند. فیزیوتراپ ها از تکنیک‌های مختلفی مانند تمرینات مقاومتی، کششی و تکنیک‌های دستی برای بهبود عملکرد مفصل استفاده می‌کنند.
استفاده از تجهیزات کمکی: استفاده از کفش‌های ارتوپدی، مچ بندهای حمایتی و وسایل پیاده‌روی میتواند به توزیع بهتر وزن بدن و کاهش فشار بر مچ پا کمک کند. این تجهیزات می‌توانند از آسیب‌های بیشتر جلوگیری کرده و راحتی بیشتری در حرکت فراهم کنند.
آرتروسکوپی: آرتروسکوپی یک روش جراحی کم‌تهاجمی است که از طریق آن پزشک میتواند به داخل مفصل مچ پا دسترسی پیدا کرده و بافت‌های آسیب‌دیده را پاکسازی کند. این روش میتواند به کاهش التهاب و بهبود عملکرد مفصل کمک کند بدون نیاز به جراحی بزرگ.
تزریقات مایع سینوویال: تزریق مایع سینوویال مصنوعی به داخل مفصل مچ پا میتواند روان‌کنندگی مفصل را افزایش داده و درد را کاهش دهد. این روش به ویژه برای بیمارانی که به داروهای خوراکی پاسخ مناسبی ندارند، مفید است.
تغییرات سبک زندگی: کاهش وزن، انجام فعالیت های سبک مانند شنا یا دوچرخه‌سواری، و اصلاح رژیم غذایی میتواند به کاهش فشار بر مچ پا و کاهش التهاب کمک کند. این تغییرات می‌توانند به عنوان مکملی برای روش‌های درمانی دیگر عمل کنند و به بهبود کلی وضعیت مفصل کمک کنند.
درمان‌های تکمیلی: برخی از بیماران ممکن است از درمان‌های تکمیلی مانند طب سوزنی، ماساژ درمانی و مصرف مکمل‌های غذایی بهره‌مند شوند. این روش‌ها می‌توانند به کاهش درد و بهبود عملکرد مفصل کمک کنند، اگرچه شواهد علمی در این زمینه متفاوت است.
انتخاب روش جایگزین مناسب بستگی به نوع و شدت مشکل، وضعیت کلی بیمار و توصیه‌های پزشک متخصص دارد. در بسیاری از موارد، ترکیب چندین روش درمانی میتواند به بهترین نتایج منجر شود و به بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک کند. قبل از تصمیم‌گیری برای انجام تعویض مفصل مچ پا، مشاوره کامل با پزشک و بررسی تمام گزینه‌های درمانی موجود ضروری است.
روش انجام تعویض مفصل مچ پا
تعویض مفصل مچ پا یک فرآیند جراحی پیچیده و دقیق است که نیازمند مهارت بالای جراح و تجهیزات پیشرفته می‌باشد. این فرآیند معمولاً در بیمارستان‌ها و مراکز تخصصی ارتوپدی انجام میشود و شامل مراحل زیر است:
ارزیابی و برنامه‌ریزی پیش از جراحی: قبل از انجام جراحی، پزشک باید وضعیت کلی بیمار را ارزیابی کند. این شامل بررسی تاریخچه پزشکی، انجام معاینات فیزیکی و انجام آزمایش‌های تصویربرداری مانند رادیوگرافی، ام آر آی یا سی‌تی اسکن است تا میزان تخریب مفصل و ساختار استخوان‌ها مشخص شود. بر اساس نتایج این ارزیابی‌ها، برنامه‌ریزی دقیقی برای جراحی انجام میشود.
آماده‌سازی بیمار: در روز جراحی، بیمار به بیمارستان مراجعه کرده و برای جراحی آماده میشود. این آمادگی ها شامل انجام آزمایش‌های لازم مانند آزمایش خون، اطمینان از عدم وجود عفونت و آماده‌سازی ناحیه جراحی می‌باشد. بیمار ممکن است تحت بیهوشی عمومی یا موضعی قرار گیرد تا در طول جراحی بدون درد باشد.
برش جراحی: جراح با استفاده از ابزارهای استریل یک برش در ناحیه مچ پا ایجاد میکند تا جراح بتواند به مفصل آسیب‌دیده دسترسی پیدا کند. برش معمولاً در جلوی مچ پا قرار میگیرد تا دسترسی به مفصل تسهیل شود و بازسازی دقیق‌تر انجام شود.
حذف مفصل آسیب‌دیده: پس از دسترسی به مفصل، بخش‌های آسیب‌دیده و تخریب‌شده از استخوان‌ها و غضروف‌ها توسط جراح به دقت حذف میشود. این فرآیند شامل برش استخوان‌ها به گونه‌ای است که بتوانند با پروتز مصنوعی جدید جایگزین شوند.
آماده‌سازی استخوان‌ها: پس از حذف قسمت‌های آسیب‌دیده، استخوان‌ها به دقت برای جایگزینی با پروتز آماده میشوند. این شامل تراشیدن و شکل‌دهی استخوان‌ها به منظور اطمینان از انطباق دقیق با پروتز مصنوعی است.
نصب پروتز مصنوعی: پروتز مصنوعی که معمولاً از مواد فلزی و پلاستیکی ساخته شده است، به جای استخوان‌های حذف‌شده قرار میگیرد. این پروتز باید با دقت بالا جایگزین شود تا عملکرد طبیعی مفصل حفظ شود. گاهی اوقات از پیچ‌های استریل برای تثبیت پروتز در محل استفاده میشود.
در عمل جراحی تعویض مفصل مچ پا قسمتی از پایین استخوان تیبیا و همچنین قسمتی از بالای استخوان تالوس بریده و از بدن خارج میشود. سپس بجای این دو قسمت دو جزء مفصل مصنوعی کار گذاشته میشود.
این جزء در پایین یک سطح فلزی شبیه بالای استخوان تالوس است و در بالا یک صفحه فلزی است که در زیر آن یک صفحه پلاستیکی محکم از جنس پلی اتیلن گذاشته شده است. در موقع حرکت مچ پا سطح فلزی بالای تالوس در زیر سطح پلی اتیلنی حرکت میکند.
بستن برش جراحی: پس از کارگذاری پروتز، برش جراحی با استفاده از بخیه بسته میشود. به منظور جلوگیری از عفونت و تسریع فرآیند بهبودی، ممکن است از پانسمان‌های خاصی استفاده شود.
مراقبت‌های پس از جراحی: پس از جراحی، بیمار به بخش منتقل میشود تا وضعیت عمومی و عملکرد مفصل جدید بررسی شود. بیمار ممکن است نیاز به بستری در بیمارستان برای چند روز داشته باشد تا بهبودی اولیه صورت گیرد و شروع به فیزیوتراپی شود.
فیزیوتراپی و توانبخشی: فیزیوتراپی نقش مهمی در بهبود عملکرد مفصل تعویض شده دارد. تمرینات تقویتی، کششی و آموزش نحوه استفاده صحیح از مچ پا به بیمار کمک میکند تا به تدریج به فعالیت‌های روزانه بازگردد و حرکت طبیعی مفصل حفظ شود.
پیگیری‌های پزشکی: پزشک جلسات پیگیری منظم را برنامه‌ریزی میکند تا وضعیت مفصل تعویض شده را بررسی کرده و در صورت نیاز تنظیمات لازم را انجام دهد. این پیگیری‌ها شامل آزمایش‌های تصویربرداری مجدد، ارزیابی درد و عملکرد مفصل می‌باشد.
تعویض مفصل مچ پا یک فرآیند جراحی پیچیده است که نیازمند دقت بالا و همکاری نزدیک بین بیمار و تیم پزشکی است. موفقیت این جراحی به عوامل متعددی از جمله تجربه جراح، تکنولوژی مورد استفاده و پیروی بیمار از توصیه‌های پس از جراحی بستگی دارد. با انجام صحیح این مراحل، تعویض مفصل مچ پا میتواند به بهبود قابل توجهی در عملکرد مفصل و کاهش درد منجر شود و کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشد.
عوارض احتمالی تعویض مفصل مچ پا
تعویض مفصل مچ پا، همانند هر جراحی دیگری، ممکن است با عوارض و مشکلاتی همراه باشد. اگرچه این جراحی معمولاً ایمن است و بسیاری از بیماران با موفقیت بهبود می‌یابند، اما لازم است که بیماران از عوارض احتمالی آن آگاه باشند. برخی از این عوارض شامل موارد زیر هستند:
عفونت: یکی از خطرات جدی هر نوع جراحی، عفونت است. عفونت ممکن است در محل جراحی یا عمیق‌تر در مفصل جدید رخ دهد.
احتمال بروز عفونت پس از تعویض مفصل مچ پا حدود ۴-۲ درصد است. این بیش از احتمال عفونت در مفاصل مصنوعی زانو و یا ران است. میکروب ممکن است در حین جراحی وارد محل شود و یا ممکن است بعدها از یک کانون عفونی دیگر در بدن و انتشار آن از راه خون به محل برسد.
عفونت ممکن است چند هفته و یا گاهی چند سال بعد از انجام جراحی ظاهر شود. علائم عفونت شامل تورم، قرمزی، گرما و درد در ناحیه جراحی است. در صورت بروز عفونت بیمار باید تا مدت های زیادی آنتی بیوتیک مصرف کرده و در بعضی موارد ممکن است نیاز شود تا مفصل مصنوعی کلا از بدن خارج گردد
لخته شدن خون: پس از جراحی تعویض مفصل مچ پا، خطر تشکیل لخته‌های خونی در وریدهای عمیق (ترومبوز) افزایش می‌یابد. این لخته‌ها می‌توانند به رگ‌های حیاتی مانند شریان ریه رفته و منجر به آمبولی ریوی شوند که یک وضعیت اورژانسی و تهدیدکننده زندگی است. علائم شامل درد ناگهانی در پا، تنگی نفس و سرگیجه است. پیشگیری از ترومبوز با استفاده از داروهای ضد انعقاد و حرکت‌های فیزیوتراپی امکان‌پذیر است.
لق شدن پروتز: تمام مفاصل مصنوعی در نهایت لق میشوند. این اتفاق به علت شل شدن اتصال بین مفصل مصنوعی و استخوان به علت جذب شدن استخوان در محل اتصال است.
احتمال لق شدن مفصل مصنوعی مچ پا بیش از مفاصل مصنوعی ران و زانو است با این حال در سال های اخیر پیشرفت های زیادی دز زمینه کاهش این عارضه ایجاد شده است.
احتمال لق شدن مفصل مصنوعی در افراد جوان و چاق بیشتر است به همین علت در این افراد ترجیح داده میشود که بجای تعویض مفصل از خشک کردن آن استفاده شود. در صورت لق شدن مفصل مصنوعی باید با یک عمل جراحی مجدد مفصل دیگری برای بیمار تعبیه شود.
آسیب عصب یا عروق: در برخی موارد نادر، عصب‌ها یا عروق خونی در حین جراحی آسیب دیده و ممکن است منجر به بی‌حسی، سوزش یا خونریزی غیرطبیعی شود. این آسیب‌ها می‌توانند نیاز به درمان‌های اضافی یا جراحی مجدد داشته باشند.
درد مزمن: برخی از بیماران ممکن است پس از تعویض مفصل مچ پا هنوز هم درد مزمن داشته باشند. این درد ممکن است به دلیل عواملی مانند عفونت، لق شدن پروتز، یا عدم تطابق دقیق پروتز با استخوان‌ها باشد.
سختی و نارسایی حرکت: بعد از جراحی، برخی بیماران ممکن است همچنان با سختی و محدودیت در حرکت مفصل جدید مواجه شوند. این مشکل معمولاً با تمرینات فیزیوتراپی بهبود می‌یابد، اما در برخی موارد ممکن است به یک محدوده حرکتی غیرطبیعی منجر شود.
فشار پوستی و زخم‌های تاخیری: ایجاد فشار غیرطبیعی بر روی پوست و بافت‌های نرم اطراف مفصل تعویض شده میتواند منجر به زخم‌های تاخیری شود که نیاز به درمان‌های اضافی دارند.