آسیب غضروف زانو پدیده شایعی است. در مواقعی که تمام کلفتی غضروف دچار کندگی و پارگی میشود معمولا بیمار نیاز به عمل جراحی دارد. جراحی این بیماران و بازپروری بعد از جراحی مشکل است و نتایج متفاوتی در بر دارد.
آناتومی کاربردی
غضروف مفصل زانو در انتهای پایینی استخوان ران و انتهای بالایی استخوان تیبیا یا درشت نی و در سطح پشتی استخوان کشکک قرار گرفته است.
سطح غضروف صاف و لغزنده بوده و موجب میشود تا استخوان های تشکیل دهنده مفصل راحت تر بر روی هم حرکت کنند. غضروف موجب کاهش اصطکاک بین سطوحی میشود که بر روی هم حرکت میکنند.
وقتی سطح غضروف آسیب میبیند در ابتدا دردی احساس نمیشود. علت اینست که غضروف پایانه های عصبی برای حس درد ندارد. وقتی آسیب به حد کافی بزرگ باشد استخوان زیر آن که روکش حمایت کننده خود را از دست داده تحت فشار و سایش بیش از حد قرار گرفته و آنگاه درد ایجاد میشود.
انواع آسیب غضروف زانو
آسیب غضروف زانو را به چهار درجه تقسیم میکنند
- در آسیب درجه یک غضروف در یک محدوده خاص نرم میشود
- در آسیب درجه دو پارگی های خفیفی در محدوده مورد نظر بوجود میاید
- آسیب درجه سه همراه است با کم شدن قطر و کلفتی غضروف در یک محدوده خاص
- در آسیب درجه چهار تمام غضروف در یک محدوده از بین رفته و در آن ناحیه استخوان کاملا لخت و بدون پوشش غضروفی میشود. در این نوع آسیب ممکن است تکه ای از غضروف آزاد شده و به درون مفصل بیفتد و سپس آزادانه در درون مفصل حرکت کرده و موجب آسیب بیشتر به مفصل شود
غضروف رگ خونی ندارد و بنابراین به خوبی تغذیه نمیشود. بدون تغذیه مناسب غضروف نمیتواند بعد از آسیب های وارد شده خودش را ترمیم کند. با این حال وقتی تمام کلفتی غضروف از بین رفته و استخوان بدون پوشش میشود.
بر اثر فعالیت استخوان، پوششی شبیه غضروف روی آن را میگیرد. این پوشش که از جنس فیبروکارتیلاژ (یعنی ترکیبی از بافت تاندون و غضروف) گرچه شبیه غضروف است ولی خواص بیومکانیک آن را نداشته و نمیتواند جایگزین مناسبی برای آن باشد.
تشخیص آسیب و ضایعات غضروف زانو
ضایعات غضروف زانو در بسیاری موارد برای بیمار دردی ایجاد نمیکنند و ممکن است بیمار و حتی پزشک معالج وی تا مدت ها از وجود این ضایعات بی خبر باشند. در واقع بسیاری از این ضایعات بصورت تصادفی و در حین بررسی زانو برای مشکل دیگری کشف میشوند.
با این حال وقتی ضایعه غضروفی وسیع باشد بعد از مدتی میتواند با تغییر در بیومکانیک زانو موجب تسریع در تخریب غضروف های اطراف خود شده و در نتیجه آسیب غضروف زانو گسترش یابد.
با گسترش این آسیب مفصل بطرف آرتروز پیش رفته و با پیشرفت آرتروز بیمار دچار علائم آن یعنی درد، محدودیت حرکت و تورم مفصل زانو میشود.
برای تشخیص دقیق ضایعات غضروفی زانو پزشک معالج پس از دقت به توضیحات بیمار در مورد مشکل خود و سپس معاینه وی از روش های تصویربرداری مانند رادیوگرافی و ام آر آی و از آرتروسکوپی استفاده میکند.
درمان ضایعات و آسیب غضروف زانو چگونه است
بعضی ضایعات غضروف زانو نیاز به درمان جراحی ندارند. در این موارد پزشک توصیه هایی در جهت تغییر در روش انجام فعالیت های بدنی و ورزشی به بیمار میکند و از وی میخواهد تا با انجام نرمش های کششی و تقویتی سعی کند بیومکانیک زانو را تا حد امکان در وضعیت نزدیک به طبیعی نگه دارد.
در مواردی که ضایعات غضروف زانو وسیع بوده و یا در مواردی که تنظیم دقیق کارکرد مفصل زانو اهمیت زیادی دارد (مانند ورزشکاران حرفه ای) و یا در مواردی که پزشک تشخیص میدهد، زانو نیاز به عمل جراحی دارد تا به توسط آن بتوان وضعیت غضروف آسیب دیده را تا حد امکان به قبل از آسیب برگرداند.
این نوع اعمال جراحی به دو دسته تقسیم میشوند. جراحی های ترمیمی Reparative surgery و جراحی های بازسازی Restorative surgery
جراحی های ترمیمی ضایعات غضروف زانو
در این روش بدن تحریک میشود تا روند ترمیمی را در محل ضایعه شکل بدهد. این روند گرچه نام ترمیمی دارد ولی بافت جدیدی که بدن بجای غضروف و در جهت ترمیم ضایعه میسازد غضروف Cartilage نبوده بلکه چیزی شبیه آن و از جنس فیبروکارتیلاژ Fibrocartilage است. معمول ترین این روش ها عبارتند از
دبریدمان به توسط آرتروسکوپ
در این روش Arthroscopic Debridement جراح به کمک آرتروسکوپ لبه های نامنظم غضروف در ناحیه آسیب دیده و همچنین غضروف های آزاد درون مفصل را برمیدارد. گاهی به این نوع درمان کندروپلاستی Chondroplasty هم میگویند. این روش میتواند بعضی از علائم بیماری را تا چند سال از بین برده یا آنها را کاهش دهد پس نوعی درمان موقتی است.
از این روش بیشتر در مواردی استفاده میشود که وسعت ضایعات غضروف زانو آنقدر بزرگ است که قابل ترمیم نیست و یا بیمار مسن بوده و برنامه اینست که در آینده تحت عمل جراحی تعویض مفصل زانو قرار بگیرد.
آرتروپلاستی با روش خراشیدن
در این روش Abrasion Arthroplasty پزشک جراح با استفاده از آرتروسکوپ سطح استخوانی که بدون غضروف شده است را میخراشد. به این ترتیب سطح استخوان شروع به خونریزی کرده و بدنبال فعال شدن روند ترمیم، یک لایه از بافت ترمیمی فیبروکارتیلاژ روی استخوان را میپوشاند.
این بافت گرچه مانند غضروف نیست ولی از استخوان نرم تر بوده و تا حدی میتواند یک لایه محافظ را بر روی استخوان ایجاد کند. این روش هم موقتی است و ممکن است نتواند تمام علائم بیمار را از بین برده و یا ممکن است علائم و مشکلات بیمار بعد از مدتی برگردد.
روش خرد کردن
در این روش Microfracture با استفاده از آرتروسکوپ ضرباتی به استخوانی که هنوز لایه ظریفی از غضروف را بر روی خود دارد میزنند تا در استخوان شکستگی های ریزی ایجاد شود.
این شکستگی ها موجب میشوند تا روند ترمیم در استخوان شکسته شده شروع شده و با ایجاد یک لایه فیبروکارتیلاژ در زیر غضروف باقیمانده استحکام آن بهتر شود.
جراحی های بازسازی ضایعات غضروف زانو
در این روش غضروف جدیدی در ناحیه ضایعه دیده گذاشته میشود. معمول ترین روش های مورد استفاده عبارتند از
پیوند پریوست و پری کندر
در این روش Periosteal and perichondral grafting لایه پریوست که بر روی استخوان قرار دارد و پری کندر که بر روی غضروف قرار دارد را به محل ضایعه پیوند میزنند تا در زیر آنها غضروف طبیعی تولید شود.
پیوند کندروسیت اتولوگ
از این روش Autologous chondrocyte graft بیشتر در افراد فعال و جوان استفاده میشود که در آنها استخوان زیر غضروف صدمه زیادی ندیده و وسعت آسیب غضروف زانو کم است (قطر منطقه آسیب کمتر از ۴ سانتیمتر است).
ابتدا با یک جراحی سبک مقداری کندروسیت (سلول های غضروفی) را از غضروف سالم مفصل زانو بدست آورده و در خارج از بدن و در محیط کشت آنها را رشد و تکثیر میدهند. در مرحله بعد و با یک جراحی مجدد سلول های غضروفی تکثیر داده شده در محلی که غضروف ندارد کاشته میشود.
پیوند استخوانی- غضروفی از خود شخص
در این روش جراحی Osteochondral Autograft یک تکه یا تکه هایی از استخوان همراه با غضروف روی آن از زانوی فرد بیمار درآورده شده و در محلی که ضایعه وجود دارد گذاشته میشود.
این تکه حاوی استخوان و غضروف را از جایی از مفصل زانو درمیاورند که نبود آن مشکل زیادی برای زانو ایجاد نکند (معمولا از بالا و کنار زانو که فشار وزن بر روی آن کمتر است).
با این حال ممکن است بعضی از بیماران بعدا از همین محل دهنده دچار مشکلاتی شوند. از این روش بیشتر در درمان بیماری استئوکندریت دیسکان زانو استفاده میشود.
پیوند استخوانی- غضروفی از شخص دیگر
این روش Osteochondral Allograft هم مانند روش قبل است با این تفاوت که تکه استخوانی- غضروفی بزرگی بجای اینکه از زانوی خود فرد گرفته شود از مفصل یک فرد متوفی تهیه میشود.
این تکه به توسط پیچ یا پین های ظریفی به استخوان خود بیمار متصل میشود. از این روش بیشتر در درمان استئوکندریت هایی که درمان های قبلی در مورد آنها موفق نبوده استفاده میشود.
