بیهوشی و بیحسی در اطاق عمل چگونه است

اعمال جراحی ذاتا دردناک هستند و برای انجام آنها درد بیمار باید از بین برود. برای کاهش درد عمل جراحی از روش هایی استفاده میشود که به آن ها آنستزی Anesthesia میگویند. آنستزی در لغت به معنای بی دردی است.

مسئولیت کاهش حس درد در اطاق عمل به عهده متخصص بیهوشی یا آنستزیولوژیست Anesthesiologist است.

بیهوشی فقط یکی از راه های بی درد کردن بیمار است و میتوان بدون بیهوش کردن بیمار هم درد وی را از بین برده و عمل جراحی را انجام داد.

در این مقاله راجع به انواع روش های بیهوشی و بیحسی که در اطاق عمل بکار برده میشود و نحوه انجام آنها مطالعه میکنید. اینکه برای بیهوشی یا بیحسی چه آمادگی هایی لازم است و بعد از بیهوشی باید چه اقداماتی انجام داد و عوارض احتمالی بیهوشی و بیحسی چیست.

این مقاله در سرفصل های زیر ارائه میشود

بیهوشی و بیحسی در عمل جراحی به چه روش هایی انجام میشود
آنستزی جنرال General anesthesia
متخصص بیهوشی یا آنستزیولوژیست کیست
آمادگی برای بیهوشی نیاز به چه اقداماتی دارد
بررسی های قبل از بیهوشی
چرا متخصص بیهوشی بعضی جراحی ها را به تعویق میندازد
شروع آنستزی و بیهوشی در اطاق عمل چگونه است
آمادگی برای تزریقات وریدی
بیهوشی عمومی چگونه انجام میشود
بیحسی رژیونال یا منطقه ای چگونه انجام میشود
بعد از بیهوشی و بیحسی، در بخش وضعیت بیمار چگونه خواهد بود
عوارض احتمالی بیهوشی و بیحسی چیست

بیهوشی و بیحسی در عمل جراحی به چه روش هایی انجام میشود

برای انجام عمل جراحی بیمار باید دردی احساس نکند. بدین منظور متخصص بیهوشی در اطاق عمل از روش های مختلفی استفاده میکند. روش های عمده کاهش درد عبارتند از

گاهی اوقات برای انجام اعمال جراحی سبک و کوتاه مدت (مانند آندوسکوپی) بیمار را با تزریق مقدار کمی از مواد بیهوش کننده به یک حالت خواب آلودگی میبرند. به این حالت سدیشن Sedation میگویند.

بیمار بعد از بیدار شدن از این حالت چیز زیادی از عمل جراحی را به یاد نمیاورد. از این روش ممکن است به تنهایی و یا همراه با آنستزی رژیونال استفاده شود تا بیمار در حین جراحی راحت بخوابد و بعدا چیزی از جراحی را به یاد نیاورد.

متخصص بیهوشی یا آنستزیولوژیست کیست

برای انجام تمام اعمال جراحی نیاز است تا ابتدا بیمار بی درد شده و این بی دردی در تمام طول جراحی و تا حد امکان بعد از آن ادامه یابد. وظیفه انجام این مهم در غالب اوقات به عهده تیم آنستزی است. این تیم شامل متخصص آنستزی یا بیهوشی و دستیاران وی است.

متخصص بیهوشی یا Anesthesiologist یک پزشک است که دوره تخصصی را فرا گرفته است. متخصص بیهوشی مسئول بی درد کردن بیمار در اطاق عمل است.

مراقبت از کارکرد منظم دستگاه قلبی عروقی و تنفس بیمار در حین عمل جراحی، تزریق خون و دیگر فرآورده های خونی در حین جراحی و در صورت لزوم، انجام اقدامانی برای بی درد کردن بیمار بعد از جراحی و مراقبت از بیمار در آی سی یو ( در صورتی که بعد از جراحی نیاز به بستری شدن بیمار در آی سی یو باشد) هم به عهده متخصص بیهوشی است.

با این حال کار وی محدود به این نشده و دامنه وسیعتری را در بر میگیرد.

دیگر فعالیت های یک متخصص بیهوشی عبارتست از

در حین جراحی یک دستیار متخصص بیهوشی را کمک میکند که معمولا یک تکنیسین بیهوشی است. این دستیار از اول تا آخر عمل در کنار بیمار است.

علائم حیاتی وی مانند ضربان قلب، نوار قلب، تنفس و فشار خون بیمار تحت کنترل دائمی وی است. تزریقات وریدی و یا تزریق سرم و خون بیمار را انجام میدهد.

به دیگر پرسنل اطاق عمل کمک میکند تا بیمار در وضعیت مناسب بر روی تخت جراحی قرار گیرد و بعد از اتمام جراحی بیمار را تا اطاق ریکاوری همراهی کرده و به پرسنل آن قسمت تحویل میدهد.

آمادگی برای بیهوشی نیاز به چه اقداماتی دارد

هر عمل جراحی برای انجام نیاز به این دارد که در حین انجام آن بیمار دردی نداشته باشد. مسئول بی درد کردن بیمار در حین جراحی در غالب اوقات تیم بیهوشی یا آنستزی است.

متخصص بیهوشی و همکاران وی در حین عمل جراحی با استفاده از داروهای تزریقی و یا گازهای تنفسی یا بیمار را کاملا به خواب میبرند و یا حس درد را در او از بین میبرند.

استفاده از داروهای مخصوص ممکن است با مخاطراتی همراه باشد و هم پزشک و هم بیمار برای کم کردن ریسک بیهوشی یا بیحسی باید نکاتی را رعایت کنند.

انجام اقدامات زیر برای آمادگی قبل از جراحی و کم کردن مشکلات حین بیهوشی لازم است. این اقدامات میتوانند در کاهش ریسک بیهوشی و بیحسی در حین جراحی کمک کننده باشند.

در صورتی که زمان کافی تا عمل جراحی در اختیار نباشد ممکن است نتوان تمامی اقدامات زیر را انجام داد با این حال هر چه بتوان این اقدامات را بهتر و بیشتر انجام داد مشکلات حین جراحی کمتر میشوند.

بررسی های قبل از بیهوشی

قبل از آنستزی متخصص بیهوشی باید بطور کامل از وضعیت سلامت بیمار خود اطلاع داشته باشد پس غالب بیماران بخصوص آنهایی که قبلا مشکلی از لحاظ سلامت کلی داشته و یا سن بالای ۴۰ سال دارند تحت بررسی هایی قرار میگیرند.

این بررسی ها را یا خود پزشک جراح انجام میدهد و یا با ارجاع بیمار به یک متخصص بیهوشی توسط وی انجام میشوند.

این بررسی ها معمولا شامل بررسی فشار خون، انجام بعضی آزمایشات خونی و در صورت لزوم نوار قلبی و عکس رادیوگرافی از قفسه سینه است.

اگر بیمار دارویی (حتی داروهای گیاهی) مصرف میکند باید آن را به اطلاع پزشک جراح و متخصص بیهوشی برساند. اگر بیمار به ماده یا داروی خاصی حساسیت و آلرژی دارد باید آنرا به اطلاع متخصص بیهوشی برساند.

اگر بیمار تا قبل از جراحی از داروی خاصی استفاده میکرده است باید آنرا قبل و بعد از جراحی ادامه دهد مگر پزشک یا متخصص بیهوشی چیز دیگری بگوید. با این حال در مقدار مصرف بعضی داروها مانند داروهای رقیق کننده خون یا داروهای ضد دیابت لازم است تغییراتی داده شود.

اگر بلافاصله قبل از عمل جراحی سرما خورده اید یا احساس کسالت میکنید این نکته را باید حتما به پزشک جراح و متخصص بیهوشی اطلاع دهید.

در حین بعضی اعمال جراحی ممکن است خونریزی ایجاد شود. پزشک بیهوشی سعی میکند با تزریق سرم به بیمار مشکل کمبود مایعی که در رگ ها در جریان است را حل کند.

در مواردی که مقدار خونریزی از حد معینی بیشتر شود تزریق سرم کافی نیست و متخصص بیهوشی خون به بیمار تزریق میکند.

در بعضی جراحی هایی که پزشک معالج میداند احتمال خونریزی زیاد است از قبل از جراحی درخواست میکند به اندازه کافی خون برای بیمار نگهداری و رزرو شود تا در صورت نیاز در حین جراحی مورد استفاده قرار گیرد.

این خون باید با خون خود بیمار مطابقت داشته باشد. گروه خونی بیمار قبل از جراحی بررسی شده و خون مطابق با آن برای وی نگهداری میشود.

چرا متخصص بیهوشی بعضی جراحی ها را به تعویق میندازد

گاهی اوقات متخصص بیهوشی قبل از عمل متوجه تغییراتی در وضع کلی سلامتی بیمار میشود که ریسک و خطر بیهوشی و جراحی را افزایش میدهد.

دراین موارد عمل جراحی به تعویق میفتد تا مشکل ایجاد شده حل شود. اصل اول و اساسی در هر عمل جراحی سلامتی بیمار و حفظ جان او است.

شروع آنستزی و بیهوشی در اطاق عمل چگونه است

انجام هر عمل جراحی باید با فراهم شدن یک محیط بدون درد در محل جراحی همراه باشد. امروزه انجام جراحی با وجود درد قابل تصور نیست.

وظیفه بی درد کردن (آنستزی) بیمار در حین جراحی به عهده متخصص آنستزیولوژیست یا بیهوشی و همکاران او است.

شروع هر عمل جراحی ابتدا با بیهوش یا بیحس کردن بیمار است. بعد از اینکه تیم آنستزی از بی درد شدن محل جراحی اطمینان کامل حاصل کرد عمل جراحی شروع میشود.

بیهوش کردن یا بیحس کردن بیمار ممکن است در یک اطاق دیگر غیر از اطاق اصلی عمل انجام شده و سپس بیمار به اطاق جراحی منتقل شود و یا ممکن است بیمار مستقیما به اطاق جراحی فرستاده شده و بر روی تخت جراحی قرار گیرد و سپس بیهوش یا بیحس شده و بعد از آن جراحی صورت گیرد.

در اطاق بیهوشی یا اطاق عمل بیمار بر روی تخت قرار میگیرد. از طرف متخصص بیهوشی و دستیاران وی سوال هایی در مورد مشخصات او و بیماری های قبلی و حساسیت های احتمالی وی به داروها از او پرسیده میشود. فشار خون و نبض وی کنترل میشود و پرونده بالینی او بررسی میگردد.

وسایلی به بیمار متصل میشوند که مهمترین آنها عبارتند از

آمادگی برای تزریقات وریدی

کانولا یا آنژیوکت لوله ای پلاستیکی است ولی در درون آن یک سوزن فلزی تیز قرار دارد. دستیار متخصص بیهوشی آنژیوکت و سوزن آن را به درون یکی از وریدهای بیمار در پشت دست یا جلوی ساعد وی وارد میکند. سپس سوزن فلزی درون آن را خارج کرده و تنها چیزی که در داخل رگ باقی میماند یک لوله پلاستیکی است.

ورود سوزن به داخل پوست دست یا ساعد کمی دردناک است ولی بعد از خروج سوزن از درون لوله پلاستیکی آنچه در درون رگ باقی میماند دردی نخواهد داشت.

ممکن است سوزن در اولین سعی در درون رگ نرود و دستیار بیهوشی چند بار برای وارد کردن سوزن به درون رگ آن را در پوست فرو کند. وارد کردن کانولا در درون رگ مهارت خاصی نیاز داشته و کار راحتی نیست.

این کار بخصوص در افراد چاق مشکل تر است. بیمار باید آرامش خود را حفظ کرده و نگران نشود. برای کاهش درد ناشی از ورود سوزن به پوست میتواند قبل از آن پماد یا اسپری لیدوکائین را بر روی پوست استفاده کرد تا پوست بیحس شود. بهتر است این کار حدود نیم ساعت قبل از تزریق صورت گیرد تا زمان کافی برای اثر کردن داشته باشد.

لوله پلاستیکی کانولا یا آنژیوکت به توسط نوار چسب محکم به پوست چسبیده میشود تا ار درون رگ در نیاید.

بیمار معمولا نیاز به بیش از یک کانولا خواهد داشت تا پزشک بتواند از طریق آنها داروهای بیهوشی، داروهای ضد درد، داروهای شل کننده عضلانی، داروهای آرامبخش، آنتی بیوتیک، سرم، خون و دیگر مواد لازم را به بیمار برساند.

تزریق دارو به درون کانولا یا آنژیوکت نباید دردناک باشد. در صورت درد در حین تزریق بیمار باید آنرا به دستیار متخصص بیهوشی اطلاع دهد.

بیهوشی عمومی چگونه انجام میشود

در صورتی که جراحی بیمار با استفاده از بیهوشی عمومی انجام میشود داروهایی از طریق کانولا یا آنژیوکت به درون رگ بیمار تزریق میگردد.

در همان حال از طریق ماسکی که در جلوی دهان و بینی بیمار قرار میگیرد اکسیژن و گازهای بیهوشی به کمک یک دستگاه تنفس مصنوعی به بیمار داده میشود تا تنفس کند. از طریق داروهای تزریقی و گازهای تنفسی که به بیمار داده میشود وی بخواب میرود.

شروع به خواب رفتن بیمار کمتر از یک دقیقه بعد از تزریق داروی بیهوشی است و در حین به خواب رفتن بیمار احساس سبک شدن سر و یا احساس شناور شدن میکند.

بعد از این مرحله بیمار دیگر چیزی را متوجه نمیشود تا وقتی که بعد از جراحی در اطاق ریکاوری دوباره به هوش میاید. بعد از بخواب رفتن بیمار لوله ای از طریق دهان به درون نای وی فرستاده میشود.

این لوله از طریق اتصالاتی به ماشین بیهوشی متصل میشود تا از طریق آن اکسیژن و گازهای بیهوشی به مقدار لازم به بیمار برسد.

بیحسی رژیونال یا منطقه ای چگونه انجام میشود

معمول ترین نوع بیحسی رژیونال یا منطقه ای بیحسی اسپاینال و بیحسی اپی دورال است. با استفاده از این نوع بیحسی ها میتواند بدن بیمار را از کمر به پایین بیحس کرده بطوریکه اصلا درد را احساس نکرده و بتوان عمل جراحی را در این مناطق انجام داد.

در بیحسی اسپاینال ماده بیحسی مانند لیدوکائین به اطراف نخاع و به درون مایع مغزی نخاعی تزریق میشود ولی در بیحسی اپیدورال ماده بیحسی به دور پرده دورا یا سخت شامه که اطراف نخاع را گرفته تزریق میشود.

بیحسی اسپاینال بعد از چند دقیقه از تزریق شوع شده و حدود دو ساعت باقی میماند. بیحسی اپیدورال بعد از نیم ساعت از تزریق شروع شده و اثر آن تا چند ساعت و حتی چند روز باقی میماند.

برای انجام بیحسی اسپاینال یا اپیدورال بیمار بر روی تخت مینشیند یا بر روی یک شانه دراز میکشد. سپس متخصص بیهوشی سوزن بسیار باریکی را از پشت و پایین کمر وی به درون ستون فقرات برده و داروی بیحسی را در اطراف نخاع (بیحسی اسپاینال) یا در بیرون از دورا یا سخت شامه ( بیحسی اپی دورال) تزریق میکند.

ورود سوزن به پشت کمر ممکن است کمی درد داشته باشد. پس قبل از ورود آن معمولا پوست ناحیه با یک تزریق کوچکتر بیحس میشود.

ورود نوک سوزن به محل درست در نخاع مشکل بوده و ممکن است به بیش از یکبار ورود سوزن نیاز داشته باشد. در این مرحله بیمار باید صبر داشته باشد.

ممکن است در زمان ورود نوک سوزن به اطراف نخاع یک حس شوک یا برق گرفتگی و یا گزگز در ناحیه کمر احساس شود. در هنگام تزریق ماده بیحسی در کمر ممکن است یک احساس گرما در پاها بوجود آید.

بعد از بیحس شدن پاها بیمار احساس میکند پاهایش به او تعلق ندارند. این حس طبیعی بوده و نباید بیمار را ناراحت کند. عمل جراحی تنها وقتی شروع میشود که محل جراحی کاملا بیحس شده باشد.

بعد از اینکه بیمار بیهوش یا بیحس شد پرده ای بر روی سینه او کشیده میشود. این پرده مانع از این میشود تا بیمار حتی در صورتی که هوشیار باشد محل جراحی را ببیند. متخصص بیهوشی و دستیار او (تکنیسین بیهوشی) نزدیک سر بیمار می ایستند و مراقب او هستند.

بعد از بیهوشی و بیحسی، در بخش وضعیت بیمار چگونه خواهد بود

بعد از اتمام عمل جراحی بیمار مدتی در اطاق ریکاوری که در مجموعه اطاق های عمل است مانده تا تاثیر داروهای بیهوشی یا بیحسی بتدریج کم شده و وضعیت دستگاه های حیاتی بدن بخصوص دستگاه قلب و عروق و دستگاه تنفسی به وضع عادی برگردد. پس از آن بیمار به بخش منتقل میشود.

اینکه بعد از بیهوشی یا بیحسی بیمار چه احساسی دارد تا حدودی بسته به نوع بیهوشی یا بیحسی، نوع عمل جراحی، داروهای استفاده شده در حین عمل و وضعیت سلامتی کلی بدن بیمار دارد.

در غالب اوقات بیماران احساس خوبی دارند. گاهی ممکن است فرد احساس گیجی، لرز و یا یک درد منتشر در بدن داشته باشد.

بعضی بیماران تاری دید، خواب آلودگی، گلودرد، سردرد و یا احساس سختی در تنفس کردن دارند. هر کدام از این علائم اگر ایجاد شده بیمار باید آنرا به پرستار اطلاع دهد.

بیماران تا چند روز بعد از جراحی ممکن است احساس خستگی کنند. این احساس علل متفاوتی میتواند داشته باشد مانند

• نگرانی در مورد عمل جراحی

• کمبود خواب قبل و بعد از جراحی

• درد و ناراحتی بعد از جراحی

• از دست دادن خون در حین جراحی

• خود بیماری که موجب شده تا عمل جراحی انجام شود

• تغییر در رژیم غدایی

• صرف انرژی زیاد به توسط بدن برای بهبود محل جراحی

این احساس بتدریج از بین خواهد رفت.

بعد از بیحسی های رژیونال به بیمار توصیه میشود تا مدتی در حالت درازکش باشد و ننشیند ( نشستن زود هنگام ممکن است موجب بروز سردرد شود) ولی بیمار با اجازه پزشک معالج و در اولین فرصت باید بنشیند و راه برود.

دراز کشیدن موجب بروز عوارض متعددی مانند زخم بستر، مشکلات ریوی و عفونت های اداری میشود که با نشستن و راه رفتن میتوان تا حدود زیادی از آنها پیشگیری کرد.

وقتی بیمار برای اولین بار بعد از جراحی میخواهد بایستد و راه برود باید حتما کمک داشته باشد. بیمار مدتی در حالت درازکش بوده و وقتی یکباره به حالت ایستاده درمیاید ممکن است بر اثر کاهش ناگهانی فشار خون کنترل خود را از دست داده و زمین بخورد.

بعد از بیحسی های اسپاینال و اپیدورال با اینکه حس پاها برگشته است ولی قدرت عضلات پاها ممکن است تا ۱۲ ساعت بطور کامل برنگردد و این موجب میشود بیمار در حال ایستاده تعادل خوبی نداشته باشد.

پس همیشه در اولین ایستادن و راه رفتن بعد از عمل حتی اگر احساس سلامتی کامل میکنید باید از فرد دیگری کمک بگیرید.

عوارض احتمالی بیهوشی و بیحسی چیست

عمل جراحی دردناک است و این درد را باید به طریقی از بین برد. آنستزی با کم کردن درد بیمار در حین جراحی کمک زیادی به پیشرفت طب کرده و موجب شده است تا بتوانیم اعمال جراحی را به راحتی انجام بدهیم.

با این حال آنستزی ممکن است با مشکلاتی برای بیمار همراه باشد. این عوارض ممکن است تا چند ساعت و یا چند روز بعد از بیهوشی و یا بیحسی منطقه ای باقی بمانند و در اکثریت قریب به اتفاق بیماران با مراقبت های پزشکی از بین میروند.

تعدادی از این مشکلات عبارتند از

عوارض کمتر شایع آنستزی عبارتند از

سخت نفس کشیدن و کندی تنفس : بر اثر استفاده زیاد از داروهای مخدر برای کاهش درد بعد از عمل ایجاد میشود

آسیب به دندان، لب و زبان : این آسیب ها معمولا خفیف بوده و بصورت خونریزی های کوچک هستند و به علت فشار لوله تنفسی است که در حین بیهوشی عمومی برای بیمار استفاده میشود.

کاملا بیهوش نشدن و آگاهی از اطراف در حین بیهوشی عمومی : این وضعیت در بعضی موارد ایجاد شده و با اینکه بیمار درد ندارد ولی در حین بیهوشی کاملا به خواب نرفته و از اتفاقاتی که در اطاق عمل میفتد آگاه است