کندرومالاسی کشکک Chondromalacia patella یا کندرومالاسی پاتلا شایعترین علت درد مزمن زانو است. این بیماری در واقع نوعی نرمی غضروف زانو در ناحیه کشکک است و علت این نرم شدن در اکثر اوقات حرکت نامتعادل کشکک روی مفصل زانو، رفتار نامناسب با زانو در حین فعالیت های بدنی یا ورزشی، ضربه و یا ضعف عضلات ران است.
در لفظ عوام به این بیماری نرمی کشکک زانو هم میگویند. البته در این بیماری خود استخوان کشکک نرم نمیشود بلکه مشکل در نرمی غضروف کشکک است.
آناتومی مفصل زانو
زانو بزرگترین مفصل بدن است. این مفصل از کنار هم قرار گرفتن سه استخوان تشکیل شده است. قسمت پایینی استخوان ران، قسمت بالایی استخوان ساق و استخوان کشکک.
قسمت انتهای پایینی استخوان ران روی ساق حرکات لولایی دارد و کشکک در فرورفتگی شیار مانند پهنی که در جلوی انتهای پایینی استخوان ران قرار دارد میتواند به طرف بالا و پایین حرکت کند.
سطح پشتی کشکک و سطح جلویی انتهای پایینی استخوان ران پوشیده از غضروف هستند و این پوشش غضروفی اجازه میدهد تا کشکک بتواند به راحتی روی این شیار به بالا و پایین حرکت کند. مفصل بین کشکک و انتهایی پایینی و قدامی ران را مفصل پاتلوفمورال Patellofemoral joint میگویند.
کندرومالاسی زانو چگونه ایجاد میشود
از عوامل مهمی که زمینه را برای ایجاد کندرومالاسی زانو مستعد میکند تغییر شکل مسیر شیار مانندی است که کشکک باید در حین بالا و پایین رفتن در جلوی قسمت پایینی استخوان ران بر روی آن حرکت کند.
گاهی هم خود استخوان کشکک به علت عدم تعادل بافت هایی که به آن متصل میشوند به یک طرف منحرف یا کج میشود و به درستی در شیار مربوطه حرکت نمیکند. به این وضعیت حرکت نامناسب کشکک یا Patellar maltracking میگویند.
نتیجه این وضعیت توزیع نامناسب نیروها است بطوریکه به قسمت هایی از غضروف کشکک فشارهایی بیش از قسمت های دیگر آن وارد میشود و همین امر موجب نرمی غضروف و ریش ریش شدن آن میشود.
نرمی غضروف زانو در زنان بیشتر است بطوریکه شیوع آن در زنان دو برابر مردان است. در نوجوانان در سنین رشد بیشتر است و در ورزش هایی مثل دویدن، دوچرخه سواری، فوتبال، تنیس و اسکی بیشتر دیده میشود.
بخصوص در مواردی که فرد ورزش را تازه شروع کرده باشد یا شدت انجام آن را به ناگهان زیاد کند احتمال بروز کندرومالاسی کشکک بیشتر میشود. به نظر میرسد در کسانی که صافی کف پا دارند یا زانوهای پرانتزی دارند این بیماری بیشتر دیده میشود.
علائم بیماری نرمی کشکک زانو چیست
مهمترین علامت نرمی کشکک زانو احساس درد گنگ و آزار دهنده‌ایست که بیشتر در داخل یا جلوی زانو احساس میشود. این درد موقع بلند شدن از زمین یا بلند شدن از روی صندلی بیشتر میشود. بخصوص موقعی که بیمار مدت زیادی نشسته است و میخواهد بلند شود دچار درد زانو میشود.
درد نرمی کشکک زانو در حین بالا یا پایین رفتن از پله زیاد میشود. همچنین اگر بیمار مدت زیادی دو زانو یا چهار زانو بنشیند دچار درد در جلوی زانو میشود. بعضی از بیماران ممکن است یک احساس سفتی یا پری در زانو داشته باشند.
از علائم دیگر کندرومالاسی پاتلا صدا دادن زانو است بطوریکه بیمار در حین حرکت زانویش احساس خرت خرت صدا دادن زانو میکند و یا حتی آن را میشنود. اگر بیماری مدت زیادی ادامه یابد به علت ضعیف شدن عضله چهارسر ران، بیمار احساس خالی شدن زانو میکند.
درد و ضعف عضله چهارسر ران میتواند موجب بروز لنگش در بیمار شود.
تشخیص نرمی غضروف زانو چگونه است
پزشک پس از صحبت با بیمار در باره مشکلات وی و پس از معاینه زانو از وسایلی مانند رادیوگرافی ساده، سی تی اسکن، ام آر آی یا آرتروسکوپی برای تشخیص نرمی غضروف زانو کمک میگیرد.
در رادیوگرافی و سی تی اسکن شکل در خیلی از مواقع شکل غیر طبیعی کشکک یا شیاری که کشکک بر روی آن حرکت میکند دیده میشود. ممکن است انحراف کشکک به یک سمت دیده شود.
در ام آر آی تغییرات ایجاد شده در غضروف قابل مشاهده است.
درمان نرمی کشکک زانو چیست
توجه به چند نکته در درمان این بیماری ضروری است. درمان نرمی کشکک زانو نیاز به همکاری بسیار موثر بیمار دارد. اگر بیمار فکر کند بیماریش با چند قلم دارو خوب میشود اشتباه میکند.
مهمترین اقدامات درمانی در معالجه این بیماری آنهایی هستند که باید توسط خود بیمار انجام شود. پس اگر میخواهید از دست این بیماری رها شوید باید ۹۰ درصد کارها را خودتان انجام دهید.
نکته بعدی اینست که نرمی کشکک زانو بیشتر از اینکه یک بیماری گذرا باشد وضعیتی است که در اثر روش های بد زندگی کردن Life style بوجود میاید پس برای بهبودی باید بسیاری از عادات و رفتارهای روزانه خود را تغییر دهیم. تنها پس از این اقدام است که میتوانید مطمئن باشید بیماری دست از سر شما برداشته و دوباره برنمیگردد.
اگر بعد از اینکه خوب شدید نکاتی را که در درمان بیماری لازم است رعایت نکنید بیماری دوباره برمیگردد پس درمان بیماری یک نکته است و ممانعت از برگشت بیماری نکته مهمتر دیگر است.
نرمی غضروف زانو بعد از اینکه خوب شد همیشه پشت در خانه ما می‌ایستد. به محض اینکه در انجام نکاتی که باید رعایت کنیم سهل‌انگاری کنیم دوباره برمیگردد.
درمان کندرومالاسی دو مرحله درمان کوتاه مدت و درمان دراز مدت دارد. منظور از درمان کوتاه مدت سلسله اقداماتی است که انجام میدهیم تا مشکلات ما در کوتاه‌ترین زمان ممکن کم شود و منظور از درمان دراز مدت نکاتی است که باید رعایت کنیم تا مشکلات ما کاملاً رفع شده و مهمتر از آن اینکه دوباره برنگردد
مهمترین پایه های درمان کوتاه مدت و نکاتی که باید رعایت کنیم تا درد در کوتاه ترین زمان کم شود ( ممکن است کاملاً قطع نشود) عبارتند از :
کاهش فعالیت بدنی
یکی از اصول درمان کندرومالاسی زانو این است که اگر احساس میکنیم اخیراً فعالیت بدنی خاصی را بیش از حد انجام داده‌ایم مثلاً ورزش جدیدی را به تازگی شروع کرده‌ایم و یا ورزش قبلی خود را با شدت بیشتر انجام داده ایم یا در کارهای خانه یا شغلی خود بیش از قبل به بدن خود فشار آورده این باید این فعالیت ها را متوقف کنیم.
نگران نباشید. بعد از مدتی که درد شما با درمان مناسب از بین رفت به احتمال زیاد خواهید توانست مجدداً فعالیت بدنی را از سر بگیرید.
به زانوی خود استراحت بدهید
بعضی از کارها به زانوی شما فشار زیاد وارد میکنند از انجام آنها بپرهیزید. دو زانو و چهار زانو نشستن برای شما که مبتلا نرمی غضروف زانو هستید مناسب نیست.
سعی کنید بیشتر روی صندلی بنشینید. استفاده از توالت های سنتی به زانو فشار زیادی وارد میکند پس سعی کنید از توالت‌های صندلی دار موسوم به توالت فرنگی استفاده کنید.
بالا و پایین رفتن از پله به زانوی شما فشار زیادی وارد میکند. سعی کنید در طول روز حتی‌الامکان کمتر از پله استفاده کنید.
راه رفتن روی زمین‌های صاف خوب است ولی راه رفتن روی زمین های شیب‌دار چه سربالایی و چه سرازیری برای کندرومالاسی پاتلا خوب نیست. مدت زیادی یک جا روی صندلی ننشینید. هر نیم ساعت یک بار از روی صندلی خود بلند شده و یک دقیقه راه بروید.
گرم نگه داشتن زانو درد کندرومالاسی کشکک را کم میکند
سابق بر این خانم های مسن دوست داشتند بخصوص در زمستان پاها و زانوان خود را در مقابل آفتاب قرار دهند تا گرم شود چون به تجربه دریافته بودند که گرما درد آنها را کم میکند.
اگر زانوی خود را با یک باند کشی یا زانوبند کشی سبک ببندید تا گرم بماند درد ناشی از نرمی کشکک زانو کمتر میشود ( مراقب باشید که باند یا زانو بند زیاد سفت نباشد و به زانوی شما زیاد فشار نیاورد چون ممکن است درد را بیشتر کند).
در فصول سرد سال سعی کنید یک شلوار گرم کن بپوشید. در مواردی که درد زیاد است میتوانید از حوله گرم یا کیسه آب گرم یا یک حوله برقی برای گرم کردن زانوی خود استفاده کنید. اگر درد زانوی شما به ناگهان و تازه شروع شده است ممکن است سرد کردن زانو بتواند درد شما را کاهش دهد.
وزن خود را کاهش دهید
وزن خود را کاهش دهید حتی اگر وزنتان متعادل است. کاهش وزن را میتوانید از همان روزهای اول درمان هم شروع کنید. کاهش حتی یک کیلوگرم هم میتواند موجب کاهش فشار بر روی زانوی شما شود و درد ناشی از نرمی غضروف زانو را کمتر کند. در کاهش وزن به نکات زیر توجه کنید.
♦ کاهش وزن باید به آهستگی و بصورت ممتد انجام شود. ناگهان وزن خود را کم نکنید. مهمترین معیار برای فهمیدن اینکه وزن شما در حال کاهش است یک ترازوی خانگی است پس آنرا تهیه کنید. به حرف نزدیکان خود و یا با نگاه کردن در آینه نمیتوانید بفهمید واقعا لاغر شده اید یا خیر.
♦ مهمترین راه کاهش وزن رژیم غذایی است. متاسفانه شما تا مدتی نمیتوانید فعالیت های ورزشی را برای کاهش وزن انجام دهید پس تنها راه شما کم غذا خوردن است. اگر میتوانید بهتر است زیر نظر یک متخصص تغذیه باشید.
♦ هرگز مقدار غذا خوردن خود را با دیگران مقایسه نکنید. ممکن است فردی روزی چند کیلو غذا بخورد ولی چاق نشود و شما با خوردن یک سیر غذا هم چاق شوید پس هر مقدار غذا که میخورید باید آنرا کم کنید.
بعضی ها میگویند ما بدنمان مستعد است و آب هم بخوریم چاق میشویم. اینکه چاقی زمینه ارثی و خانوادگی دارد صحیح است ولی با آب کسی چاق نمیشود. شما باید تا مدتی غذای کمتری به بدن خود برسانید تا بدنتان مجبور شود چربی های اضافی را بسوزاند.
در این مدت شما احساس گرسنگی میکنید و تحمل این گرسنگی سخت است ولی مطمئن باشید تا گرسنگی نکشید بدن شما چربی های اضافه را نمیسوزاند. نگران نباشید این احساس بد گرسنگی فقط چند هفته ادامه دارد. اگر فقط چند هفته تحمل کنید به آن عادت میکنید.
♦ در مدتی که کم میخورید آب بیشتر بخورید و از مولتی ویتامین روزانه استفاده کنید.
از دارو استفاده کنید
بسیاری از افراد فکر میکنند که اگر درد نرمی کشکک زانو را تحمل کنند و داروی مسکن مصرف نکنند بهتر است و حتی وقتی پزشک برای آنها داروی مسکن تجویز میکند میگویند این که من را خوب نمیکند و فقط یک مسکن است و آنرا مصرف نمیکنند. این تفکر نادرستی است.
تحمل درد موجب میشود تا فشار عصبی زیادی به فرد وارد شود. این فشار عصبی شدت درد را افزایش میدهد . افزایش شدت درد باز هم وضعیت عصبی بیمار را بدتر میکند و این فرایند بصورت یک سیکل معیوب یا دور باطل با بازخورد مثبت موجب افزایش شدت درد میشود. قطع و شکستن این سیکل معیوب با مصرف داروی مسکن امکانپذیر است.
امروزه بسیاری از داروهای مسکن بدون نسخه پزشک در داروخانه ها میتوانند در دسترس مردم قرار بگیرند. شما میتوانید از استامینوفن، بروفن، سلکوکسیب یا داروهای دیگر استفاده کنید. البته باید مواظب عوارض داروها باشید و در صورت کوچکترین شکی با پزشک مشورت کنید.
دقت کنید که مصرف دارو در درمان کندرومالاسی زانو باید دائمی باشد نه اینکه فقط در موقع درد از آن استفاده شود. بهتر است حداقل بمدت یک هفته بطور روزانه از دارو استفاده شود چه درد باشد و چه نباشد. منتظر نایستیم درد ایجاد شود و سپس دارو مصرف کنیم.
دقت به یک نکته بسیار ضروری است. بعد از مصرف دارو درد کم میشود و بسیاری بیماران فکر میکنند کندرومالاسی آنها خوب شده‌اند و دوباره شروع به انجام فعالیت های بدنی قبل میکنند.
این کار در شرایطی که زانوی شما آسیب دیده و بسیار حساس است فشارهای بیشتری به زانوی شما وارد کرده و آنرا بیشتر خراب میکند.
دقت کنید که کاهش درد به علت مصرف دارو شما را گول نزند. سطح فعالیت های بدنی خود را همچنان پایین نگه دارید. شما هنوز خوب نشده اید بلکه فقط درد شما کم شده است. پس از زانوان خود مراقبت کنید.
شروع به انجام نرمش های تقویت عضله چهارسر ران کنید
یکی از مهمترین قسمت‌های درمان نرمی کشکک زانو تقویت عضلات چهارسر ران است و تقویت این عضلات موجب حرکت مناسب‌تر کشکک در شیار شده و در نتیجه فشار کمتری به کشکک وارد میشود. نرمش های متفاوتی برای این کار ابداع شده است. در زیر ساده ترین روش انجام آن شرح داده میشود.
Quadriceps Sets یک حوله کوچک را لوله کرده و کمی بالاتر از مچ در زیر تاندون آشیل بگذارید طوری که پاشنه شما حدود یک سانتیمتر از زمین بالاتر باشد.
تمام عضلات ران خود را منقبض کرده و سعی کنید کل اندام تحتانی خود را کاملاً مستقیم کنید و سعی کنید پشت زانوی خود را تا حد امکان به زمین نزدیک کرده و به پایین فشار دهید.
این حالت را ۱۰-۵ ثانیه نگه داشته و سپس عضلات خود را کاملاً شل کرده و ۳ ثانیه استراحت کنید. سپس مجدداً این کار را پنج مرتبه تکرار کنید. دقت کنید پنج مرتبه و هر مرتبه ده ثانیه.
رعایت چند نکته در انجام صحیح این نرمش مهم است.
عضلات ران خود را باید به حدی منقبض کنید که دردی در زانوی شما ایجاد نشود پس اگر با حداکثر انقباض عضلات، زانویتان درد گرفت شدت انقباض را کمتر کنید. این نرمش ها را به همین صورت به مدت یک هفته انجام بدهید.
ندرتاً ممکن است بعد از گذشت یک هفته درد کندرومالاسی کمی بیشتر شود. این بدان معنی است که عضلات ران شما بیش از حد ضعیف بوده اند و نرمش در این حد برای شما زیاد بوده است.
در این صورت انجام نرمش را متوقف کرده و ۲-۱ هفته صبر کنید. بعد از ۲-۱ هفته مجدداً نرمش ها را به همان روش ولی با تعداد ۳-۲ مرتبه انجام دهید.
در صورتیکه بعد از گذشت یک هفته از شروع نرمش ها شدت درد زانوی شما بیشتر نشد آنگاه باید کم کم به تعداد دفعات نرمش ها اضافه کنید.
هر ۲-۱ روز یکی به دفعات اضافه میکنید. یعنی پنج مرتبه میشود شش مرتبه و هفت مرتبه و …به تدریج تعداد دفعات به ۴۰-۳۰ مرتبه در روز میرسد یعنی روزی ۴۰-۳۰ مرتبه و در مرتبه ده تانیه انقباض.
میتوانید این ۴۰-۳۰ مرتبه را در یک نوبت و یا در ۳-۲ نوبت در روز انجام دهید. نکته بعدی اینکه هدف از انجام این نرمش ها تقویت عضلات ران است و این روند ۲-۱ ماه طول میکشد پس انتظار نداشته باشید آثار نرمش ها را زود ببینید. صبر داشته باشید و نرمش ها را با برنامه منظم انجام دهید.
اگر با انجام اقدامات ذکر شده درد ناشی از نرمی غضروف زانو برطرف شد یا تا حد زیادی کم شد باید تمام آنها را (بجز قسمت مربوط به مصرف دارو) تا آخر عمر رعایت کرده و انجام بدهید وگرنه مشکلات شما ممکن است مجدداً برگردد.
بعد از گذشت ۲-۱ ماه از شروع درمان های ذکر شده میتوانید مجدداً فعالیت های ورزشی خود را شروع کنید منتها مراقب باشید این بار شدت و مدت انجام ورزش ها را خیلی با احتیاط افزایش دهید. شروع ناگهانی ورزش با شدت زیاد ممکن است موجب برگشت ناراحتی شما شود. نکات دیگری که در درمان بلند مدت باید به آنها توجه کنید عبارتند از
ورزش کنید
سعی کنید روزی ۳۰-۱۵ دقیقه نرمش و ورزش هایی مثل شنا و یا راه رفتن را جزء زندگی خود قرار دهید. قبل از شروع هر ورزشی ابتدا با انجام نرمش های کششی بدن خود را به اصطلاح گرم کنید. شدت انجام هر ورزشی را کم کم زیاد کنید. از کفش مناسب ورزشی استفاده کنید.
در صورتیکه با انجام دستورات ذکر شده درد و ناراحتی شما بهبود نیابد ممکن است پزشک ارتوپد برای درمان کندرومالاسی تصمیم به استفاده از عمل جراحی بگیرد.
گاهی اوقات پزشک معالج میتواند با انجام آرتروسکوپی و خارج کردن غضروف های آسیب دیده به بهبود بیماری کمک کند. اعمال جراحی بازسازی زانو ممکن است بتواند وضعیت را بهتر کند.
در این اعمال جراحی پزشک سعی میکند نحوه قرار گیری استخوان کشکک در شیار زیرش را به وضعیت آناتومیک و طبیعی برگرداند تا با این کار از اعمال فشار بیش از حد به کشکک در حین حرکت آن ممانعت به عمل آورده و بدین وسیله مانع آسیب بیشتر غضروف مفصلی شده و شدت درد را کاهش دهد.
پیشگیری از کندرومالاسی کشکک
انجام اقدامات زیر در پیشگیری از کندرومالاسی کشکک مفید و موثر است
- باید سعی کرد جلوی افزایش وزن گرفته شود
- قبل از هر فعالیت ورزشی باید حدود پنج دقیقه بدن را به اصطلاح گرم کرده و سپس نرمش های کششی را انجام داد
- هر ورزشی را که انجام میدهیم باید شدت و مدت آن را بتدریج افزایش داده و از تغییر ناگهانی شدت و مدت ورزش باید اجتناب کرد
- برای دویدن باید از کفش هایی استفاده کرد که کفی آن توانایی جذب ضربات و شوک های وارده را داشته باشد
- عضلات چهارسر ران خود را قوی نگه دارید
- سعی کنید کمتر دوزانو و چهارزانو بنشینید و در صورت امکان کمتر از توالت های سنتی استفاده کنید.
صدا دادن مفصل زانو
بعضی افراد در حین خم و راست کردن زانوی خود صداهایی را در آن احساس میکنند. بعضی دیگر این صداها را میشنوند و در مواردی ممکن است این صداها به توسط همه اطرافیان شنیده شود.
گرچه منشا صداهایی که در مفاصل مختلف ایجاد میشود متفاوت بوده و زانو هم ممکن است به علل گوناگونی صدا بدهد ولی منشا اکثر صداهایی که در یک زانوی سالم و بدون درد ایجاد میشود ناشی از حرکت بافت نرم و همچنین حرکت استخوان کشکک بر روی کندیل های ران میباشد.
در افراد مبتلا به کندرومالاسی و نرمی کشکک زانو خم و راست شدن زانو و بدنبال آن حرکت کشکک بر روی کندیل های استخوان ران میتواند با صدای ترق و تروق و قرچ و قروچ همراه شود. علت این صداها حرکت ناهمواری ها بر روی یکدیگر است.
در بعضی دیگر از افراد بافتهای نرم اطراف مفصل مانند کپسول مفصلی، رباط ها و تاندون ها در حین خم و راست شدن زانو بر روی برجستگی های استخوانی کندیل های ران ساییده شده و این حرکت سایشی که همراه با پرش ناگهانی آنها از روی برجستگی های استخوانی است موجب بروز صدا میشود.
صرف شنیدن این صداها تا زمانی که بیمار مشکلات دیگری مانند درد، تورم، احساس ناپایداری و یا قفل شدن ندارد بیماری محسوب نشده و نیازی به درمان ندارد.