علت قطع نخاع
قطع نخاع معمولا بدنبال شکستگی یا دررفتگی ستون مهره در کمر یا گردن ایجاد میشود.
بدنبال شکستگی یا دررفتگی در مهره ها، فشار شدیدی به نخاعی که در درون مهره قرار دارد وارد شده و این فشار و ضربه میتواند موجب پارگی، له شدگی، فشردگی، کشیدگی یا خونریزی نخاع شده و بدنبال آن اندام ها فلج میشوند.
اغلب این بیماران افراد جوان و سالمی هستند که بدنبال سانحه به ناگهان فلج میشوند و این امر فشارهای روحی فراوانی را به آنها وارد میکند.
شدت علائم آسیب بسته به شدت آسیب نخاع متفاوت است. ممکن است نخاع بطور کامل قطع شده و یا امکان دارد آسیب وارد نسبی باشد. علائم بر حسب اینکه قطع نخاع در کدام قسمت ایجاد شده باشد متفاوت است.
قطع نخاع گردنی
در قطع نخاع گردن مشکلات بیمار در اندام فوقانی، تنه و اندام تحتانی وجود دارد، ممکن است یکطرفه بوده و یا در هر دو طرف بدن ایجاد شود. مهمترین علائم قطع نخاع گردنی عبارتند از
- اختلال تنفس به علت فلج عضلات تنفس میتواند به مرگ فوری بیمار منجر شود
- اختلال در کنترل ادرار و مدفوع
- کاهش یا عدم حس لمس در پوست
- کاهش قدرت یا فلج کامل عضلات اندام همراه با اسپاسم و سفتی عضلات
- درد اندام
- مشکلاتی در فشار خون، تعریق و کنترل درجه حرارت بدن
قطع نخاع در ناحیه سینه
در این موارد علائم فقط در اندام تحتانی وجود دارند و کارکرد دست ها سالم باقی میماند. مهمترین علائم قطع نخاع سینه ای عبارتند از
- اختلال در کنترل ادرار و مدفوع
- کاهش یا عدم حس لمس در پوست
- کاهش قدرت یا فلج کامل عضلات اندام همراه با اسپاسم و سفتی عضلات
- درد اندام
- مشکلاتی در فشار خون، تعریق و کنترل درجه حرارت بدن
قطع نخاع کمر
نخاع از مغز شروع شده و تا اولین مهره کمری پایین میاید. از اولین مهره کمر به پایین دیگر نخاعی در ستون مهره وجود ندارد ولی اعصابی که از نخاع خارج میشوند همچنان از ستون مهره پایین آمده و تا ساکروم میروند و در این مسیر بتدریج از بین مهره ها خارج شده و به اندام میروند.
پس آسیب به ستون مهره کمری در واقع موجب آسیب به رشته های عصبی میشود که از نخاع خارج شده اند. در این آسیب ها اندام های فوقانی سالم باق میمانند. مهمترین علائم آسیب عبارتند از
- اختلال در کنترل ادرار و مدفوع
- کاهش یا عدم حس لمس در پوست
- کاهش قدرت یا فلج کامل عضلات اندام همراه با اسپاسم و سفتی عضلات
- درد اندام
قطع نخاع اندام ها را به چه صورتی فلج میکند
نخاع معمولا به علت شکستگی ها یا دررفتگی های ستون مهره دچار آسیب میشود. لفظ قطع نخاع بطور شایعی برای توصیف این آسیب ها بکار برده میشود. در حالیکه در غالب این موارد نخاع واقعا قطع نشده بلکه اسیب دیده است.
فلج اندام ها بعد از قطع نخاع ممکن است کامل و یا ناکامل باشد
فلج کامل
در این موارد بیمار بلافاصله بعد از ضربه دچار فلج کامل در اندام ها میشود. اگر قطع نخاع در بالای مهره پنجم گردن ایجاد شده باشد هم اندام های فوقانی و ه تحتانی فلج میشوند.
به این وضعیت کوادری پلژی Quadriplegia میگویند. اگر قطع نخاع در زیر مهره اول کمری ایجاد شود فقط اندام های تحتانی فلج میشوند. به این فلجی پاراپلژی Paraplegia میگویند.
در قطع نخاع کامل فلج در ابتدا شل است یعنی اندام بیمار کاملا شل و بدون حرکت است ولی بعد از چند هفته تا چند ماه فلج بصورت سفت و اسپاستیک در میاید یعنی عضلات اندام فلج شده سفت و منقبض میشوند و گرچه بیمار نمیتواند آنها را حرکت دهد دیگران هم نمیتوانند مفاصل اندام فلج را براحتی باز و بسته کنند.
فلج ناکامل
در این نوع از آسیب نخاع، فلج بیمار بعد از حدود یک هفته کمتر میشود. در این بیماران معمولا روند بهبود ممکن است تا شش ماه هم طول بکشد ولی بعد از شش ماه بهبودی قابل توجهی ایجاد نخواهد شد.
گاهی اوقات بدنبال ضربات شدید به نخاع وضعیتی به نان شوک نخاعی Spinal shock ایجاد میشود. در این وضعیت نخاع قطع نشده ولی موقت کارکرد خود را از دست داده و بیمار دچار فلج اندام ها میشود.
این وضعیت موقت بوده و بعد از ۲۴ ساعت خودبخود خوب شده و فلجی بیمار بهبود میابد. در ۲۴ ساعت اول حادثه با معاینه رفلکس های عصبی که در سیستم دفع (ادرار و مدفوع) وجود دارد میتواند فهمید که آیا فلج واقعی است یا شوک نخاعی وجود دارد.
مراقبت های بیمار قطع نخاع چیست
یكی از نكات مهم در برخورد با بیمارانی كه دچار این حوادث میشوند اینست كه باید از زمان انتقال بیمار از محل حادثه تا رساندن آن به بیمارستان مراقب باشیم گردن و ستون مهره سینه ای و كمری كمترین حركت را داشته باشند.
هر بیماری كه دچار حادثه شده ممكن است شكستگی یا دررفتگی ستون مهره داشته باشد و حركت دادن ستون مهره وی میتواند موجب قطع نخاع شده و یا در صورتیكه قطع نخاع ناكاملی داشته باشد آنرا كامل كند.
انتقال بیمار به بیمارستان باید به توسط پرسنل آموزش دیده صورت گیرد. معمولا به محض مواجهه با این بیماران گردنبند طبی مخصوصی را دور گردن او میبندند و بیمار را با روش خاصی به روی برانكارد منتقل كرده و محكم میبندند تا ستون مهره حركت هیچ حركتی نداشته باشد.
بیمار قطع نخاعی نیاز به مراقبت های خاصی دارد. این مراقبت ها از طریق فیزیوتراپ و كاردرمانگر به وی داده شده و به همراهان وی آموزش داده میشود. مهمترین این مراقبت ها عبارتند از :
مراقبت از پوست
یكی از مهمترین مشكلاتی كه ممكن است برای یك بیمار قطع نخاعی ایجاد شود زخم بستر است. علت بروز زخم بستر در این بیماران عدم توانایی در حركت دادن لگن و اندام تحتانی است.
این بیماران به علت فلج شدن هر دو اندام تحتانی نمیتوانند خود را در بستر جابجا كرده و مدت های زیادی به پشت میخوابند. فشار ممتد بستر به پشت لگن این بیماران میتواند موجب زخم بستر شود.
این زخم ها میتوانند در پشت پاشنه پا هم بوجود آیند. پیشگیری از این زخم ها با جابجا كردن مكرر بیمار در بستر و یا استفاده از تشك های مخصوص طبی به نام تشك مواج است.
مراقبت از دستگاه ادراری
بیماران قطع نخاعی كنترل ادرار ندارند. در ابتدا برای این بیماران سوند ادراری زده میشود. بیمار باید یاد بگیرد چگونه از سوند استفاده كند و یا بدون آن تا حدودی كنترل ادرار كردن را بدست بگیرد.
مراقبت های دفعی
بیماران قطع نخاعی كنترل دفع مدفوع ندارند. این بیماران با آموزش های خاص یاد میگیرند كه چگونه تا حدودی بر روی دفع خود كنترل داشته باشند
مراقبت از مفاصل
یكی از خطراتی كه بیمار قطع نخاعی را تهدید میكند خشك شدن مفاصل است. مفاصل اندان فلج شده بطور ارادی حركت نمیكند پس اگز مدتی بیحركت بماند دچار خشكی و سفتی میشود.
این خشكی بعد از مدتی غیر قابل برگشت شده و در مراقبت بیمار مشكلات جدی ایجاد خواهد كرد. در این بیماران باید بطور روزانه و هر روز چند بار تمام مفاصل اندام فلج شده به توسط همراه بیمار حركت داده شود تا از خشك شدن آنها جلوگیری شود. این حركات به توسط فیزیوتراپ به همراه بیمار آموزش داده میشود.
مراقبت های حركت كردن
برحسب اینكه عضلات لگن بیمار فلج شده یا نه بیمار میتواند برای حركت كردن از صندلی چرخدار و یا بریس استفاده كند. آموزش استفاده از این وسایل به توسط فیزیوتراپ به بیمار داده میشود.