انجام ورزشهای بعد از عمل تعویض مفصل زانو جزء مهم جراحی و لازمه بهبودی است و بدون آن درمان ناقص است. هدف این نرمش ها افزایش دامنه حرکتی و قدرت عضلات اطراف زانو و بدست آوردن کنترل و هماهنگی بین کارکرد اجزای سیستم اسکلتی اندام تحتانی است.
در طی مراحل بازپروری بعد از عمل جراحی باید روزی ۳-۲ بار و هر بار ۳۰-۲۰ دقیقه ورزش کرد. به همین تعداد و مقدار هم باید راه رفت.
در این مقاله ورزش های بعد از عمل تعویض مفصل زانو را در دو قسمت نرمش های اولیه و نرمش های پیشرفته مطالعه میکنیم.
نرمش ها یا ورزش های اولیه بلافاصله بعد از جراحی شروع میشوند و ورزش های پیشرفته وقتی شروع میشوند که بیمار بتواند بدون کمک واکر یا عصای زیر بغل راه برود.
ورزش های اولیه زانو پس از تعویض مفصل
ورزش های بعد از تعویض مفصل را باید هر چه زودتر شروع کرد. حتی میتوان آنها را از اطاق ریکاوری و بلافاصله بعد از عمل جراحی شروع کرد. بیمار در ابتدا ممکن است در حین انجام نرمش ها کمی احساس ناراحتی کند ولی انجام این نرمش ها بهبودی را سرعت داده و درد را کاهش میدهد. این ورزش ها عبارتند از :
پمپ پا
برای انجام ورزش پمپ پا با حرکت دادن مچ پا، کف پای خود را به بالا و پایین ببرید. این نرمش را هر ساعت ۳ بار و هر بار ۳ دقیقه انجام دهید. بلافاصله بعد از عمل جراحی این نرمش را شروع کنید. این نرمش را تا موقعی که کاملا بتوانید راه بروید و تورم ساق شما از بین برود انجام دهید.
تقویت کوادری سپس
یک حوله کوچک را لوله کرده و کمی بالاتر از مچ در زیر تاندون آشیل بگذارید طوری که پاشنه شما کمی از زمین بالاتر باشد. تمام عضلات ران خود را منقبض کرده و سعی کنید کل اندام تحتانی خود را کاملاً مستقیم کنید و سعی کنید پشت زانوی خود را تا حد امکان به زمین نزدیک کرده و به پایین فشار دهید.
این حالت را ۱۰-۵ ثانیه نگه داشته و سپس عضلات خود را کاملاً شل کرده و ۳ ثانیه استراحت کنید. سپس مجدداً این کار را تکرار کنید. ۱۰ بار این عمل را تکرار کرده سپس یک دقیقه استراحت کنید. مجدداً تمام کارها را آنقدر تکرار کنید که در ران خود احساس خستگی کنید.
بالا بردن مستقیم پا
زانوی خود را کاملاً مستقیم نگه داشته و سپس پاشنه خود را چند سانتیمتر از زمین بلند کنید. ۱۰ ثانیه پا را بالا نگه داشته و سپس به آرامی آن را پایین بیاورید. اینکار را آنقدر تکرار کنید که ران شما خسته شود.
خم کردن زانو در حالت خوابیده
در حالیکه به پشت خوابیده اید و پاشنه خود را از زمین بلند نکرده اید زانو را تا جاییکه میتوانید خم کنید. ۱۰-۵ ثانیه زانو را در همین حالت حداکثر خم نگه داشته و سپس به آرامی آن را باز کنید. تا جاییکه ران شما خسته شود نرمش را تکرار کنید.
خم کردن زانو در حالت نشسته با حمایت پا
در کنار تخت نشسته و ساق های خود را از کنار تخت آویزان کنید یا روی یک صندلی بنشینید. سپس پشت پای سالمتان را پشت پاشنه اندام عمل شده قرار دهید تا آن را حمایت کند. زانوی عمل شده را تا جاییکه میتوانید خم کرده و ۱۰-۵ ثانیه در همان وضعیت نگه دارید. تا جاییکه ران شما خسته شود نرمش را تکرار کنید.
خم کردن زانو در حالت نشسته بدون حمایت پا
در کنار تخت نشسته و ساق های خود را از کنار تخت آویزان کنید یا روی یک صندلی بنشینید. زانوی عمل شده را تا جاییکه میتوانید خم کرده تا کف پایتان به زمین برسد.
تنه تان را روی صندلی به طرف جلو ببرید تا زانوی طرف عمل شده کمی بیشتر خم شود. ۱۰-۵ ثانیه در همان وضعیت نگه دارید. تا جاییکه ران شما خسته شود نرمش را تکرار کنید.
ورزش های پیشرفته زانو پس از تعویض مفصل
بعد از جراحی تعویض مفصل وقتی بیمار توانست بدون واکر یا عصای زیر بغل راه برود باید شروع به انجام دادن ورزش های زیر کند.
خم کردن زانو در حالت ایستاده
با کمک واکر یا لبه یک صندلی سر پا بایستید. ران و زانوی خود را تا حد امکان خم کرده و آنرا ۱۰-۵ ثانیه در همین حالت نگه دارید. به آرامی پای خود را پایین آورید تا به زمین برسد.
خم کردن زانو با کمک
به پشت بخوابید. دو سر یک ملحفه چند تا شده را با دستانتان گرفته و وسط آنرا در جلوی مچ پای عمل شده قرار دهید. زانوی عمل شده را خم کرده و با کمک دستانتان و ملحفه، به این خم شدن کمک کنید. ۱۰-۵ ثانیه زانو را در همین حالت نگه داشته و پا را به آرامی به وضعیت اول برگردانید.
استفاده از وزنه
بعد از گذشت ۶-۴ هفته از عمل جراحی یک وزنه نیم تا یک کیلویی را به مچ پای عمل شده بسته و نرمش های ذکر شده را انجام دهید. کم کم وزن وزنه ها را افزایش دهید تا قدرت عضلانی اندام شما به آرامی بیشتر شود.
دوچرخه ثابت
دوچرخه ثابت وسیله ای عالی برای افزایش دامنه حرکت و قدرت عضلات اطراف مفصل زانو است. نشیمن دوچرخه را طوری تنظیم کنید که وقتی زانوی شما کاملا در حالت مستقیم است کف پای شما پدال را لمس کند.
در روزهای اول به سمت عقب پدال بزنید و وقتی بعد از مدتی احساس راحتی کردید میتوانید به سمت جلو پدال بزنید. بعد از ۴ تا ۶ هفته میتوانید کشش ترمز دوچرخه را بیشتر کنید. در ابتدا روزی دوبار و هر بار ۱۰ تا ۱۵ دقیقه رکاب بزنید و بتدریج آنرا به روزی ۴ بار و هر بار ۳۰ دقیقه افزایش دهید.
راه رفتن بعد از عمل تعویض مفصل زانو به چه صورت است
معمولا بعد از جراحی، بیمار میتواند با واکر یا عصای زیر بغل راه برود ولی تا چند هفته برای انجام کارهای روزمره به کمک نیاز دارد که باید در برنامه ریزی قبل از جراحی به این نکته توجه داشت.
بیمار باید تغییراتی را در وضعیت محل زندگی ایجاد کرده و باید اقداماتی را در منزل انجام دهد تا از زمین خوردن خود جلوگیری کند. زمین خوردن میتواند موجب شکسته شدن استخوان های اطراف مفصل مصنوعی شده و در این وضعیت درمان شکستگی بسیار مشکل تر و پر عارضه تر از شکستگی در فردی است که مفصل مصنوعی ندارد.
♦ بیمار طبق یک برنامه منظم باید هر روز مقدار معینی البته با نظر پزشک خود در منزل راه برود. باید هر روز زمان و مسافت راه رفتن بیشتر شود و بهتر است در صورت امکان بعد از مدتی هر روز مدتی در خارج از منزل هم راه پیمایی داشته باشد.
♦ بیمار باید حداقل هر یک ساعت یکبار بلند شده و راه برود.
♦ در چند هفته بعد از جراحی بیمار باید از واکر یا عصای زیر بغل استفاده کند و تا وقتی حرکت و قدرت عضلات اطراف مفصل ران وی خوب نشده است احتمال زمین خوردن زیاد است و بالا و پایین رفتن از پله ممکن است خطرناک باشد.
♦ بیمار باید تا آنجا که میتواند راه برود ولی راه رفتن جایگزین نرمش هایی که باید انجام بدهد نیست.
طریقه راه رفتن بعد از عمل تعویض مفصل زانو با واکر و عصای زیر بغل و سپس بدون کمک آنها اهمیت بسیاری دارد.
پزشک معالج به شما خواهد گفت موقع راه رفتن تا چه اندازه میتوانید روی پای عمل شده وزن بیندازید. در حالت کاملا ایستاده محکم واکر یا عصای زیر بغل را بگیرید طوریکه به هر دو دستتان به یک اندازه نیرو وارد شود.
پای سالم را کاملا به زمین گذاشته بطوریکه نیروی وزن شما کاملا به آن پا اعمال شود. پای طرف عمل شده را کاملا به زمین نفشارید و اجازه دهید با گرفتن واکر با هر دو دستتان، دست هایتان کار پای عمل شده را انجام دهند یعنی مقداری از نیروی وزنتان را به عوض اینکه پای عمل شده تحمل کند، دست هایتان تحمل کند.
اینکه چه مقدار از وزن بدن را میتوانید بر روی پای طرف عمل شده بیندازید را پزشک ارتوپد معالجتان مشخص میکند. سپس واکر را کمی به جلو ببرید. بعد پای عمل شده را یک قدم به جلو بگذارید. سعی کنید موقع گذاشتن پا به زمین اول پاشنه پایتان به زمین برسد.
سپس پای سالم را به همین ترتیب به جلو آورده و در کنار پای عمل شده قرار دهید. کاملا دقت کنید، موقعی که پای سالم میخواهد به طرف جلو بیاید باید از روی زمین بلند شود.
در این حال باید مراقب باشید که اگر از دست هایتان استفاده نکنید تمام نیروی وزنتان روی پای عمل شده میفتد که درست نیست. پس وقتی که پای طرف سالم در هوا است و در حال جلو آمدن است نیروی وزن باید به سه قسمت تقسیم شود و به دست راست و دست چپ و پای عمل شده وارد شود.
به زبان دیگر در این موقعیت باید مقداری از وزن روی پای عمل شده باشد و مقداری از وزن روی دست ها باشد.
در راه رفتن عجله نکنید و این مراحل را خیلی آرام انجام دهید. این نوع راه رفتن را شما قبلا تجربه نکرده اید و ممکن است ابتدا برای شما کمی مشکل باشد و مثل کودکی که تازه راه رفتن را یاد گرفته است باید در هر قدم که برمیدارید به این مراحل فکر کنید.
کم کم این مراحل ملکه ذهنتان میشود و میتوانید آنها را بدون فکر کردن و سریعتر انجام دهید ولی تا رسیدن به آن مرحله آرامش خود را حفظ کرده و آرام راه بروید.
در چند هفته اول لازم است تا با واکر راه بروید و وقتی بعد از مدتی تعادل و حرکت اندام و قدرت عضلات بهتر شد میتوانید بجای واکر از عصای زیر بغل و سپس از عصای دستی استفاده کنید.
شما وقتی آماده استفاده از عصا هستید که موقع استفاده از واکر به جلو خم نشوید و بتوانید بدون واکر روی هر دو پا بایستید. عصا را در دست مقابل طرفی که عمل شده است بگیرید.