آناتومی مچ پا

مفصل مچ پا مفصل بسیار پایداری است که در محل اتصال ساق و پا قرار گرفته است و نیروهای فراوانی به آن وارد میشود بطوریکه در حین راه رفتن نیرویی برابر با ۱.۵ برابر وزن و در حین دویدن نیرویی برابر با ۸ برابر وزن به این مفصل وارد میشود.

در این مقاله آناتومی مچ پا از جنبه های مختلف بررسی خواهد شد.

آناتومی مچ پا. استخوان ها و مفاصل

بررسی آناتومی مچ پا با مطالعه آناتومی استخوان های آن شروع میشود.

مچ پا از کنار هم قرار گرفتن چهار استخوان تشکیل شده است. در بالا استخوان های درشت نی (تیبیا) و نازک نی (فیبولا) قرار گرفته اند و بین این دو مفصلی در ناحیه مچ پا تشکیل شده که به آن مفصل تیبیوفیبولار تحتانی Inferior tibiofibular joint میگویند.

کنار هم قرار گرفتن تیبیا و فیبولا در ناحیه مچ پا یک سطح مقعر و فرورفته را درست میکند که در بالای آن سطح تحتانی استخوان تیبیا است (که به آن پلافوند Plafond میگویند) و در دو طرف آن قوزک های داخلی و خارجی قرار گرفته اند.

در داخل این فرورفتگی استخوان تالوس Talus یا قاپ قرار گرفته است. کنار هم قرار گرفتن این سه استخوان مفصلی را میسازد که به آن مفصل تالوکرورال Talocrural یا مفصل انکل Ankle joint یا مورتیس Mortise میگویند.

این مفصل بصورت لولایی است. مورتیس نام شکلی است که نجارها برای چفت کردن دو قطعه چوب در کنار یکدیگر بکار میبرند.

استخوان چهارمی که در ناحیه مچ پا قرار گرفته است استخوان پاشنه یا کالکانه Calcaneous bone است که در زیر استخوان تالوس قرار گرفته و مفصل بین ایندو را مفصل ساب تالار Subtalar joint میگویند. سطح زیرین استخوان پاشنه پایینترین استخوان بدن است که در حین راه رفتن به آن نیروی وزن وارد میشود.

سطح زیرین استخوان تیبیا و سطوح داخلی قوزک های داخلی و خارجی پوشیده از غضروف است. سطح بالایی استخوان تالوس هم از غضروف پوشیده شده است.

سطح بالایی استخوان پاشنه و سطح زیرین استخوان تالوس هم از غضروف مفصلی پوشیده شده است. غضروف لایه بافتی سفید و لغزنده ایست که قوام لاستیکی دارد. این بافت موجب صاف و لغزنده شدن سطوحی از استخوان میشود که در کنار یکدیگر قرار گرفته و در کنار یکدیگر حرکت میکنند.

آناتومی مچ پا. رباط ها

مچ پا به علت اینکه در پایین بدن قرار دارد کل فشار وزن را تحمل میکند و باید بسیار پایدار باشد به همین علت رباط های بسیار محکم و قوی دارد. در مطالعه آناتومی مچ پا بررسی رباط های آن اهمیت زیادی دارد.

لیگامان ها یا رباط ها نوارهای بافتی بسیار محکمی هستند که به استخوان های دو طرف مفاصل متصل شده و موجب میشوند استخوان ها در کنار هم باقی مانده و از هم دور نشوند.

رباط ها از طرف دیگر موجب میشوند تا استخوان های تشکیل دهنده مفاصل فقط در جهات خاصی حرکت کرده و مانع از حرکات استخوان ها در بعضی جهت ها میشوند.

رباط ها یا لیگامان ها شبیه زردپی یا تاندون ها هستند با این تفاوت که تاندون ها موجب اتصال عضلات به استخوان شده ولی رباط ها استخوان ها را به یکدیگر متصل میکنند.

با این حال بافت تشکیل دهنده آنها شبیه به هم بوده و از فیبرهای کلاژن تشکیل شده اند. رباط هایی که استخوان های مچ پا را بهم متصل میکنند در دو دسته داخلی و خارجی قرار گرفته اند.

رباطی را که در قسمت داخلی مچ پا قرار دارد رباط دلتوئید Deltoid ligament مینامند. این رباط در بالا به لبه پایینی قوزک داخلی میچسبد و در پایین به استخوان های تالوس، کالکانئوس و ناویکولر متصل میشود و خود از قسمت هایی تشکیل شده است.

در قسمت خارجی سه رباط قرار گرفته اند که عبارتند ار

• رباط تالوفیبولار قدامی Anterior talofibular ligament : این لیگامان از پایین قوزک خارجی به جلوی استخوان تالوس متصل میشود.
• رباط کالکانئوفیبولار Calcaneofibular ligament : این لیگامان از پایین قوزک خارجی به استخوان پاشنه متصل میشود.
• رباط تالوفیبولار خلفی Posterior talofibular ligament : این لیگامان از پایین قوزک خارجی به پشت استخوان تالوس متصل میشود.

درست در بالای مچ پا هم استخوان های تیبیا و فیبولا به توسط رباط های محکمی به یکدیگر متصل میشوند که عبارتند از

• رباط تیبیوفیبولار قدامی تحتانی Anterior inferior tibiofibular ligament
• رباط تیبیوفیبولار خلفی تحتانی Posterior inferior tibiofibular ligament
• رباط خلفی فیبولار Posterior fibular ligament
• رباط عرضی Transverse ligament
• رباط بین استخوانی یا اینتراوسئوس Interosseous ligament : این بافت بصورت پرده ایست که تقریبا در تمام طول استخوان های تیبیا و فیبولا بین آن دو کشیده شده و آنها را به یکدیگر متصل میکند.

محلی را که در بالای مچ پا استخوان های تیبیا و فیبولا در کنار هم قرار میگیرند سندسموز Syndesmosis میگویند. سندسموز یک مفصل است ولی حرکت زیادی ندارد.

در اطراف مفاصل مچ پا پرده بافتی وجود دارد که به آن کپسول مفصلی میگویند. سطح داخلی کپسول مفصلی از لایه دیگری به نام پرده سینوویال Synovial membrane پوشیده شده است که مایع سینوویال Synovial fluid را میسازد.

مایع سینوویال یا همان مایع مفصلی مایع لغزنده و لزجی است که در داخل کپسول مفصلی قرار دارد و وظیفه آن لیز و لغزنده کردن سطوح غضروفی و همچنین تغذیه سلول های غضروف مفصل است. رباط های اطراف مفصل محکم به کپسول مفصلی چسبیده اند و در واقع جزئی از آن هستند.

آناتومی مچ پا. تاندون ها

مطالعه آناتومی مچ پا بدون مطالعه تاندون هایی که از آن عبور میکنند کامل نیست.

مهمترین تاندون پا تاندون آشیل است. این قویترین تاندون بدن است که در پشت و بالای مچ پا قرار دارد. تاندون یا زردپی آشیل از پایین ترین قسمت عضلات گاستروکنمیوس و سولئوس به بالا و پشت استخوان پاشنه یا کالکانه متصل میشود. وظیفه این تاندون پایین آوردن مچ پا است.

عضلات خارجی یا اکسترنسیک پا Extrinsic muscles به عضلاتی میگویند که در ناحیه ساق قرار دارند ولی تاندون های آنها با عبور از مچ پا به استخوان های کف پا متصل میشوند. این تاندون ها در سه دسته از اطراف مچ پا عبور میکنند.

تاندون های فلکسور

سه تاندون فلکسور بلند شست و فلکسور بلند انگشتان و تیبیال خلفی از پشت قوزک داخلی عبور کرده و به کف پا میروند.

این تاندون ها در حین عبور از زیر قوزک داخلی از داخل یک تونل عبور میکنند که سقف آن یک باند بافتی پهن و محکم به نام فلکسور رتیناکولوم Flexor retinaculum است. از زیر فلکسور رتیناکولوم شریان تیبیال خلفی و عصب تیبیال هم عبور میکند.

تاندون های اکستانسور

سه تاندون اکستانسور بلند شست و اکستانسور انگشتان و تیبیال قدامی از جلوی مچ پا عبور کرده و به پشت پا میرسند. این تاندون ها در حین عبور از جلوی مچ پا از زیر نوار بافتی پهنی به نام اکستانسور رتیناکولوم Extansor retinaculum عبور میکند.

این نوار بافتی مانع از دور شدن تاندون ها از مچ پا در حین انقباض آنها میشود. اکستانسور رتیناکولوم خود از دو باند فوقانی و تحتانی تشکیل شده است.

تاندون های پرونئال

دو تاندون پرونئال بلند و کوتاه در حین عبور از مچ پا از زیر قوزک خارجی عبور میکنند. در حین عبور از این ناحیه، تاندون ها از زیر نوار بافتی عبور میکند. این نوار بافتی مانع از جابجایی تاندون ها در مسیر قوسی شکل خود از زیر قوزک خارجی میشوند.

 تاندون های حین عبور از زیر رتیناکولوم ها در غلاف هایی از پرده سینوویال Synovial sheat قرار میگیرند که درون آنها مایع سینوویال Synovial fluid  قرار دارد. به این ساختمان ها تنوسینوویوم Tenosynovium هم میگویند.

این غلاف و مایع درون آن مانع از بروز اصطکاک زیاد بین تاندون ها و رتیناکولوم ها میشوند و در نتیجه حرکت تاندون ها را تسهیل میکنند.

 تاندون پرونئال کوتاه بعد از عبور از زیر قوزک خارجی به قاعده متاتارس پنج متصل میشود و تاندون پرونئال بلند بعد از عبور از زیر قوزک خارجی به کف پا میرود

آناتومی مچ پا. عروق و اعصاب

در این بخش از بررسی آناتومی مچ پا شریان های و اعصابی که از این ناحیه عبور میکنند را مطالعه میکنیم.

شریان تیبیال خلفی بعد از عبور از زیر قوزک داخلی به کف پا رفته و به دو شاخه پلانتار خارجی و داخلی تقسیم شده و تغذیه بافت های کف پا را به عهده میگیرد.

شریان تیبیال قدامی از جلوی مچ پا عبور کرده و به پشت پا رفته و در آنجا نام خود را به شریان پشت پایی یا دورسالیس پدیس Dorsalis pedis عوض میکند. شریان پرونئال از سطح خارجی مچ پا به پاشنه پا میرسد.

    عصب تیبیال خلفی همراه با شریان تیبیال خلفی بعد از عبور از زیر قوزک داخلی به کف پا رفته و به اعصاب پلانتر خارجی و داخلی تقسیم میشود و حس کف پا و حرکت بسیاری از عضلات آنجا را تامین میکند.

اعصاب پرونئال از سطح قدامی خارجی مچ پا عبور کرده و به پشت پا میروند و حس پشت پا را تامین میکنند.

حرکات مچ پا

حرکات مچ پا بر اثر فعالیت عضلاتی ایجاد میشوند که در ناحیه ساق قرار دارند. حرکات مچ پا عبارتند از

دورسی فلکشن Dorsiflexion: در این حرکت پا به سمت پشت یا بالا حرکت میکند. وقتی شما در حال بالا رفتن از سربالایی هستید پای شما در حالت دورسی فلکشن قرار گرفته است.

پلانتار فلکشن Plantar flexion: در این حرکت پا به سمت پایین حرکت میکند. وقتی شما در حال پایین رفتن از یک سراشیبی هستید پای شما در حالت پلانتار فلکشن قرار گرفته است.

اورژن Eversion: در این حرکت کف پا به سمت بیرون متمایل میشود.

اینورژن Inversion: در این حرکت کف پا به سمت داخل متمایل میشود.

ابداکشن Abduction: در این حرکت پا به سمت بیرون و در جهت انگشت کوچک پا میچرخد.

ادداکشن Adduction: در این حرکت پا به سمت داخل و در جهت انگشت شست میچرخد

سوپینیشن Supination: این حرکت ترکیبی از پلانتار فلکشن و اینورژن و ادداکشن است

پرونیشن Pronation: این حرکت ترکیبی از دورسی فلکشن و ابداکشن و اورژن است.

رادیوگرافی مچ پا

رادیوگرافی ساده از مهمترین وسایل تشخیصی در بیماری های مچ پا است. در بسیاری از موارد پزشک بعد از صحبت با بیمار و معاینه وی درخواست تهیه رادیوگرافی مچ پا را میدهد.

گرچه روش های تصویربرداری دیگر مانند سی تی اسکن، ام آر آی، سونوگرافی و سایر روش ها در بررسی مشکلات مچ پا کاربرد دارد ولی در غالب موارد قبل از تهیه هر کدام از آنها پزشک معالج ترجیح میدهد ابتدا رادیوگرافی ساده مچ پا را مشاهده کند.

رادیوگرافی ساده مچ پا را معمولا از دو نما تهیه میکنند. یک نما رخ یا قدامی خلفی Anteroposterior یا به اختصار AP است که در آن اشعه ایکس از جلو به مفصل مچ پا تابانده شده و کاست رادیولوژی در پشت مفصل قرار میگیرد و نمای دیگر نمای نیمرخ یا لترال Lateral یا به اختصار .Lat است که در آن اشعه ایکس از کنار به مچ پا تابانده شده و کاست رادیولوژی در طرف مقابل مفصل قرار میگیرد.