آناتومی جامع مفصل آرنج

آرنج مفصلی لولایی است که از قسمت های مختلفی تشکیل شده است. در این مقاله در مورد استخوان و بافت های اطراف مفصل و عروق و اعصاب آن صحبت میشود. در انتها در مورد رادیوگرافی آرنج مطالعه خواهید کرد.

آناتومی استخوان های مفصل آرنج

مفصل آرنج محل تلاقی سه استخوان است. در بالا استخوان بازو یا هومروس Humerus قرار دارد و در پایین دو استخوان ساعد در کنار آن قرار می‌گیرند.

استخوان زند زبرین یا رادیوس Radius در قسمت خارج یعنی در طرفی که شست دست قرار گرفته است و استخوان زند زیرین یا اولنا Ulna در سمت داخل یعنی در طرفی که انگشت کوچک دست قرار گرفته است.

انتهای پایینی استخوان بازو در محل مفصل آرنج کاملاً حجیم شده و برجستگی پیدا می‌کند. می‌توان این برجستگی انتهایی را به دو ناحیه کلی تقسیم کرد.

قسمت خارجی این برجستگی را کندیل خارجی Lateral condyle و قسمت داخلی آن را کندیل داخلی Medial condyle میگویند. چسبیده به قسمت داخلی کندیل داخلی یک برجستگی دیگر وجود دارد که به آن اپی کندیل داخلی Medial epicondyle میگویند.

بین کندیل خارجی و داخلی، شکل استخوان تغییر کرده و به شکل یک قرقره درمیاید. این ساختمان را قرقره یا تروکلئا Troclea میگویند. سطح قدام و زیر و خلف قرقره پوشیده از غضروف مفصلی است و با قسمت بالایی استخوان زند زیرین یا اولنا مفصل می‌شود.

قسمتی از استخوان اولنا که با تروکلئا مفصل می‌شود را فرورفتگی یا ناچ سمی لونار Semilunar notch میگویند. سطح جلویی و پایینی کندیل خارجی کمی برجسته‌تر بوده و پوشیده از غضروف است. این قسمت را کاپیتلوم Capitulum میگویند و با سر استخوان رادیوس مفصل می‌شود.

بالای کاپیتلوم در سمت جلو، یک فرورفتگی به نام حفره رادیال یا رادیال فوسا Radial fossa وجود دارد که وقتی مفصل آرنج کاملاً خم می‌شود سر استخوان رادیوس در آن قرار می‌گیرد.

در بالای کاپیتلوم در سمت جلو یک فرورفتگی به نام کورونویید فوسا Coronoid fossa وجود دارد که وقتی مفصل آرنج کاملاً خم می‌شود زائده کورونویید Coronoid process در آن قرار می‌گیرد.

در بالای تروکلئا در سمت پشت یک فرورفتگی عمیق به نام فوسای اولکرانون Olecranon fossa وجود دارد که وقتی آرنج کاملاً صاف می‌شود زائده اولکرانون Olecranon process در آن قرار می‌گیرد.

قسمت بالایی استخوان زند زیرین یا اولنا به شکل حرف F است. این شکل خاص فضایی موجب می‌شود تا یک نیم دایره استخوانی در بالاترین قسمت استخوان اولنا به وجود آید. این نیم دایره را ناچ سمی لونار یا ناچ تروکلئار میگویند.

ناچ سمی لونار در کنار قرقره استخوان بازو قرار گرفته و یک مفصل لولایی به نام مفصل هومرواولنار Humeroulnar را درست می‌کند. سطح داخلی یا مقعر این نیم دایره پوشیده از غضروف مفصلی است.

این نیم دایره دو لبه بالایی و پایینی دارد. لبه بالایی آن که بزرگ‌تر است را اولکرانون Olecranon و زائده پایینی آن‌را که در کورونویید Coronoid میگویند.

سمت بالایی استخوان زند بالایی یا رادیوس یک برجستگی دارد که به آن سر استخوان رادیوس میگویند. محل اتصال سر استخوان رادیوس به تنه آن را گردن رادیوس میگویند.

سر استخوان رادیوس به شکل یک دیسک دایره‌ای بوده و پوشیده از غضروف مفصلی است. سطح بالایی این دیسک مقعر است.

سطح مقعر سر استخوان رادیوس در کنار سطح محدب کاپیتلوم استخوان بازو قرار گرفته و مفصل هومرورادیال Humeroradial را درست می‌کند.

در کناره خارجی نیم دایره سمی لونار یک فرورفتگی مقعر وجود دارد که سر دیسکی شکل استخوان رادیوس در کنار آن قرار گرفته و مفصل دیگری را به نام مفصل رادیواولنار بالایی Proximal radioulnar joint را درست می‌کند.

آناتومی مفاصل آرنج

مفصل آرنج از كنار هم قرار گرفتن سه استخوان بازو، زند زیرین و زند زبرین درست شده است. این سه استخوان با هم سه مفصل را درست میكنند. پس در ناحیه آرنج سه مفصل وجود دارد كه عبارتند از

مفصل هومرواولنار Humeroulnar

این مفصل در بین استخوان بازو و اولنا است. این مفصل كه مهم‌ترین و حجیم ترین قسمت آرنج است یك مفصل لولایی است و موجب می‌شود تا آرنج حركتی به صورت خم و راست شدن داشته باشد. مفصل هومرواولنار در سمت داخلی آرنج یعنی سمتی است كه انگشت كوچك دست قار گرفته است.

مفصل هومرورادیال Humeroradial

این مفصل در بین استخوان بازو و رادیوس است. این مفصل در سمت خارجی آرنج یعنی سمتی است كه انگشت شست قرار گرفته است.

این مفصل هم حركات لولایی داشته و موجب می‌شود آرنج خم و باز شود و هم حركات محوری یا Pivot دارد به این معنی كه اجازه می‌دهد استخوان رادیوس حول محور طولی خود بچرخد.

این چرخش اجازه می‌دهد تا ساعد حركت‌هایی به نام سوپیناسیون Supination و پروناسیون Pronation داشته باشد. حركت سوپیناسیون حركتی است كه وقتی فرد ایستاده و آرنج خود را 90 درجه خم كرده است كف دست به سمت آسمان یا سقف قرار می‌گیرد.

در همین حالت اگر پشت دست به سمت آسمان یا سقف قرار گیرد به حركت ایجاد شده پروناسیون میگویند.

 مفصل رادیواولنار بالایی Proximal radioulnar joint

این مفصل در بین استخوان رادیوس و اولنا در سمت بالا است. استخوان رادیوس و اولنا دو استخوان بلند هستند كه در ساعد در كنار هم قرار گرفته و در سه ناحیه بالا، وسط و پایین با هم مفصل می‌شوند. مفصل رادیواولنار بالایی موجب حركات سوپیناسیون و پروناسیون ساعد می‌شوند.

غضروف مفصل آرنج

سطح رویی کاپیتلوم، تروکلئار، سطح داخلی ناچ سمی لونار و سطح بالایی سر استخوان رادیوس با غضروف هیالن پوشیده شده است. غضروف به صورت لایه صاف و لغزنده و سفید رنگی است و وظیفه آن تسهیل حرکت در مفصل است.

غضروف مفصلی با ایجاد کردن یک لایه صاف و لغزند موجب می‌شود تا استخوان‌های تشکیل دهنده مفصل به راحتی روی یکدیگر حرکت کنند.

کپسول مفصل آرنج

کپسول مفصل یک پرده بافتی کلفت و محکم به شکل کیسه است که دور تا دور مفصل آرنج را گرفته است. دو سر این کیسه باز است و در واقع به شکل یک بشکه استوانه‌ای بدون دو قاعده بالا و پایین است.

دایره بالای این کیسه استوانه‌ای به دور تا دور پایین‌ترین قسمت استخوان بازو می‌چسبد و دایره پایین آن به دور تا دور گردن استخوان‌های رادیوس و اولنا متصل می‌شوند.

بدین صورت یک فضای کاملاً بسته به وجود میاید که در درون آن انتهای پایینی استخوان بازو و انتهای بالایی استخوان‌های رادیوس و اولنا قرار دارند.

لایه سینوویال مفصل آرنج

لایه یا پرده سینوویال Synovial membrane یک پرده نازک است که مانند فرش سطح داخلی کپسول مفصلی را پوشانیده است. وظیفه این لایه ترشح مایع سینوویال است.

مایع سینوویال آرنج

مایع سینوویال Synovial fluid مایع شفاف و غلیظ و لزجی مانند سفیده تخم مرغ است که به توسط پرده سینوویال ترشح می‌شود. این مایع دو وظیفه عمده دارد

•   مایع سینوویال سطح روی غضروف مفصل را لزج و سر و لغزنده می‌کند. این کار مثل روغن کاری ماشین‌هاست و موجب می‌شود تا مفصل راحت‌تر حرکت کند.

•   مایع سینوویال سرشار از مواد غذایی و اکسیژن است. غضروف رگ خونی ندارد و تغذیه سلول‌های آن به توسط انتشار اکسیژن و مواد غذایی از مایع سینوویال است.

رباط ( لیگامان ) های مفصل آرنج

رباط‌ها یا لیگامان ها نوارهای بافتی کلفت و محکمی هستند که در اطراف و روی کپسول مفصلی قرار دارند. یک سر این نوارها در بالا به یک استخوان می‌چسبد و سر دیگر آنها در پایین به استخوان دیگر می‌چسبد.

این رباط‌ها در واقع به کپسول مفصل چسبیده‌اند و جزئی از آن شده‌اند. وظیفه عمده رباط‌ها اینست که اطراف مفصل را محکم بگیرند تا در نرود. پس این‌ها موجب پایداری مفصل می‌شوند.

بر روی تمامی مفاصلی که در ناحیه آرنج هستند رباط‌هایی برای تقویت کپسول مفصلی وجود دارند ولی بعضی رباط‌های دیگر هم هستند که از کپسول مفصلی دور هستند. آرنج دو رباط مهم دارد.

این رباط‌ها در سمت داخل و خارج آرنج قرار گرفته و به آنها رباط‌های کلترال Collateral ligaments میگویند.

رباط کلترال داخلی Medial collateral ligament

این رباط دو قسمت قدامی و خلقی دارد. هر دو این قسمت‌ها در بالا به اپی کندیل داخلی استخوان بازو می‌چسبند و در پایین به سطح داخلی بالای استخوان اولنا متصل می‌شوند.

وظیفه این رباط حفظ پایداری مفصل آرنج در سمت داخل است. این رباط اجازه نمی‌دهد تا ساعد در محل مفصل آرنج از بدن دور شود.

رباط کلترال خارجی Lateral collateral ligament

این رباط از سطح خارجی پایین استخوان بازو یا به عبارت دیگر سطح خارجی کندیل خارجی بازو شروع شده و در پایین به رباط حلقوی یا آنولر می‌چسبد.

وظیفه این رباط حفظ پایداری مفصل آرنج در سمت خارج است. این رباط اجازه نمی‌دهد تا ساعد در محل مفصل آرنج به بدن نزدیک شود.

رباط حلقوی یا آنولر Annular ligament

 این رباط دور سر استخوان رادیوس قرار گرفته و دو سر آن به جلو و عقب سمت خارجی ناچ سمی لونار استخوان اولنا متصل می‌شود.

وظیفه این رباط اینست که سر استخوان رادیوس را در کنار استخوان اولنار حفظ کند به طوری که به آن اجازه حرکت محوری هم بدهد.

 بورس های آرنج

بورس‌ها Bursa کیسه‌های نازکی هستند که سطح داخلی آن‌ها با پرده سینوویال پوشیده شده و در درون آنها کمی مایع سینوویال قرار دارد.

برای تجسم این ساختمان‌ها یک کیسه فریزر را در نظر بگیرید که داخل آن کمی روغن مایع ریخته و لبه آن‌را دوخته‌اید. در این وضعیت دو سطح این کیسه فریزر به راحتی روی هم سر می‌خورند. کیسه بورس هم همین‌طور عمل می‌کند.

بورس‌ها در مناطق مختلفی در اطراف مفاصل آرنج قرار گرفته‌اند. بعضی از آنها بزرگ و بعضی دیگر کوچک هستند. بورس‌ها در جاهایی قرار گرفته‌اند که دو ساختمان باید روی هم بلغزند. این بورس موجب می‌شود لغزش عضلات بر روی استخوان راحت‌تر انجام شود.

تاندون های آرنج

در انتهای عضله بافت طناب مانند و بسیار محکمی به نام تاندون یا زردپی قرار گرفته است که در واقع حد واسط اتصال عضله به استخوان است. عضلات با واسطه تاندون ها استخوان‌ها را حرکت می‌دهند. چهار تاندون مهم در ناحیه آرنج وجود دارد که عبارتند از

تاندون عضله دو سر بازویی

این تاندون که از جلوی مفصل آرنج عبور می‌کند پایین‌ترین قسمت عضله دو سر بازویی است و به ناحیه خاصی از بالای استخوان رادیوس که به آن تویروزیته یا توبرکل رادیوس Radial tuberosity میگویند متصل می‌شود. توبروزیته رادیوس کمی پایین‌تر از سر استخوان رادیوس قرار گرفته است.

تاندون عضله سه سر بازویی

این تاندون که از پشت مفصل آرنج عبور می‌کند پایین‌ترین قسمت عضله سه سر بازویی است و به زائده اولکرانون می‌چسبد.

تاندون مشترک عضلات خم کننده مچ دست

عضلات خم کننده یا فلکسور Flexor muscles ساعد دسته‌ای از عضلات هستند که در سمت داخلی ساعد قرار گرفته‌اند.

وظیفه عمده این عضلات خم کردن مچ دست به سمت کف دستی است (وقتی سعی می‌کنید نوک انگشتان خود را به مفصل شانه همان طرف برسانید در واقع مفصل مچ شما خم شده است).

این عضلات در قسمت بالا یک تاندون مشترک دارند که به اپی کندیل استخوان بازو می‌چسبد.

تاندون مشترک عضلات باز کننده مچ دست

عضلات باز کننده یا فلکسور Extensor muscles ساعد دسته‌ای از عضلات هستند که در سمت خارجی ساعد قرار گرفته‌اند.

وظیفه عمده این عضلات باز کردن مچ دست به سمت پشت دستی است (وقتی سعی می‌کنید دست خود را به سمت جلو می‌برید تا کسی چیزی را در کف دست شما قرار دهد در واقع مچ دست شما باز شده است).

این عضلات در قسمت بالا یک تاندون مشترک دارند که به سطح خارجی کندیل خارجی استخوان بازو می‌چسبد.

اعصاب اطراف مفصل آرنج

سه عصب عمده از اطراف مفصل آرنج عبور می‌کنند و از بازو به ساعد می‌روند. این اعصاب عبارتند از

عصب رادیال Radial nerve

این عصب از سمت جلویی و خارجی مفصل آرنج عبور می‌کند و موجب فعالیت عضلات باز کننده ساعد می‌شود.

عصب مدیان Median nerve

این عصب از سمت جلویی مفصل آرنج عبور کرده و موجب فعالیت قسمتی از عضلات ساعد و دست می‌شود.

عصب اولنار Ulnar nerve

این عصب از پشت اپی کندیل داخلی استخوان بازو عبور می‌کند. اگر آرنج خود را صاف و مستقیم نگه دارید می‌توانید با نوک انگشتان خود این عصب را به صورت یک طناب نازک در پشت برجستگی داخلی آرنج خود و در زیر پوست لمس کنید.

عروق اطراف مفصل آرنج

شریان یا سرخ رگ عمده بازو شریان بازویی یا براکیال است. این شریان از جلوی آرنج عبور کرده و کمی پایین‌تر از آن به دو شریان رادیال و اولنار تقسیم می‌شود.

شریان رادیال در سمت خارج و شریان اولنار در سمت داخل قرار دارد. شریان‌های فرعی دیگری هم در اطراف آرنج از این شریان‌های اصلی منشعب می‌شوند که به آنها شریان‌های کلترال Collateral arteries میگویند.

وریدها یا سیاهرگ‌های آرنج هم در کنار شریان‌های آن عبور کرده و همنام آنها هستند.

رادیوگرافی مفصل آرنج

یکی از مهمترین روش های تشخیصی برای بررسی ضایعات مفصل آرنج تصویربرداری است. تصویربرداری از مفصل میتواند به روش های گوناگونی مانند رادیوگرافی ساده، سی تی اسکن، ام آر آی، اسکن رادیوایزوتوپ، سونوگرافی یا روش های دیگر انجام گیرد ولی مهم ترین آنها استفاده از رادیوگرافی ساده است.

وقتی پزشک تصمیم به تصویربرداری از آرنج میگیرد اولین روش مورد استفاده رادیوگرافی ساده است و قبل از هر روش پیچیده تر مانند سی تی اسکن یا ام آر آی باید رادیوگرافی ساده انجام شود.

بسیاری اطلاعات ممکن است در یک رادیوگرافی ساده دیده شود که در سی تی اسکن یا ام آر آی دیده نمیشود. از مزایای دیگر این روش تصویربرداری کم بوده هزینه آن و راحتی تهیه آن است.

برای انجام یک رادیوگرافی ساده از مفصل آرنج معمولا اشعه ایکس را از دو جهت مفصل میتابانند.

یک بار اشعه از جلو به مفصل تابیده میشود و کاست رادیوگرافی را در پشت آرنج قرار میدهند که به این تصویر بدست آمده تصویر رخ آرنج یا تصویر Anteroposterior یا به اختصار AP میگویند و بار دیگر اشعه را از کنار به مقصل میتابانند که به آن نمای نیمرخ یا Lateral میگویند. گاهی اوقات برای بررسی بیشتر لازم میشود تا از مفصل آرنج نماهای مایل گرفته شود.

 در تصاویر زیر رادیوگرافی های طبیعی مفصل آرنج دیده میشود. تصاویر رادیوگرافی مفصل آرنج در بزرگسالان و بچه ها تفاوت هایی با یکدیگر دارد که این تفاوت ها هم در تصاویر نشان داده شده است.