مفصل محلی است که دو استخوان در کنار یکدیگر قرار گرفته و در آن محل نسبت به هم حرکت دارند. بیشترین حرکتی که مفاصل دارند بصورت زاویه دار شدن امتداد طولی دو مفصل است. البته در بعضی مفاصل استخوان ها میتوانند روی یکدیگر مختصری هم بلغزند و جابجا شوند.
علت پایداری مفصل چیست
عواملی که موجب میشوند این دو استخوان در کنار یکدیگر باقی بمانند را عوامل پایداری آن مفصل مینامند. این عوامل متعددند و هر کدام از آنها ممکن است در یک مفصل اهمیت بیشتری داشته باشد. مهمترین این عوامل عبارتند از
♦ شکل استخوان ها. مثلا در مفصل ران یک طرف بصورت یک کاسه عمیق و طرف دیگر بصورت کره است. قرار گرفتن ایندو در داخل هم موجب پایداری مفصل میشود
♦ لیگامان ها. نوارهای بافتی محکم و قابل انعطافی هستند که از یک سر به یک استخوان و از سر دیگر به استخوان دیگری که مفصل را تشکیل میدهد متصل میشود.
اتصال لیگامان به نقاط خاصی از استخوان های دو طرف مفصل فقط اجازه حرکت در جهات مشخصی را به مفصل میدهد و مفصل در جهات دیگر نمیتواند حرکت کند. مفاصل زانو و انگشتان برای حفظ پایداری خود بیشتر به لیگامان ها وابسته اند.
♦ عضلات اطراف مفصل اطراف آنرا گرفته و مانع حرکات نابجا در آن میشوند. قسمت زیادی از پایداری مفصل شانه به علت عضلات اطراف آن است.
♦ فشار اتمسفر بیش از فشار مایعی است که بین دو استخوان تشکیل دهنده مفصل است و به این ترتیب در حفظ پایداری مفصل موثر است.
در بعضی از مفاصل بدن مانند شانه، مچ دست و مفصل ران عضلات کمک زیادی به لیگامان ها برای حفظ پایداری مفصل میکنند.
وقتی به مفصل نیروی زیادی وارد میشود عضلات بطور رفلکسی و غیر ارادی منقبض شده و موجب حفظ پایداری مفصل میشوند.
در بعضی دیگر از مفاصل مانند مفاصل انگشتان، زانو و مچ پا عضلات، کمک زیادی در این زمینه نمیکنند. در این محل ها لیگامان ها به سبب وظیفه سنگین تری که دارند مجبورند قویتر شوند.
دررفتگی مفصل چیست
وقتی ضربه ایکه به مفصل وارد میشود آنقدر شدید است که موجب پارگی وسیع لیگامان ها و کپسول مفصلی میشود، دررفتگی بوجود میاید.
در دررفتگی بر اثر نیروهای وارده به اندام سطوحی که مفصل را تشکیل میدهند طوری جابجا میشوند که دیگر در تماس با یکدیگر نیستند.
در این حال میگوییم مفصل دچار دررفتگی Dislocation شده است. در نیمه دررفتگی سطوح مفصلی به نحوی جابجا میشوند که کاملا در مقابل یکدیگر قرار نگرفته اند ولی با این حال همچنان با هم در تماس هستند.
دررفتگی یا نیمه دررفتگی مفاصل ممکن است مادرزادی باشد، ممکن است براثر ضربه یا عفونت ایجاد شود، ممکن است در طول زندگی فرد بطور مکرر ایجاد شود و یا ممکن است بیمار بتواند بطور ارادی مفصل خود را دچار دررفتگی کند.
نیمه دررفتگی مفصل چیست
نیمه دررفتگی یا ساب لاکسیشن Subluxation هم مانند دررفتگی فقط در مورد مفصل بکار برده میشود و منظور از آن وضعیتی مشابه دررفتگی ولی خفیف تر از آن است.
در نیمه دررفتگی قسمتهایی از سطح مفصلی دو استخوانی که یک مفصل را میسازند، همچنان با یکدیگر تماس دارند ولی به علت تماس ناکامل دو سطح مفصلی، حرکت هماهنگ و نرم دو سطح مفصلی در کنار یکدیگر از بین رفته، درد و محدودیت حرکتی بوجود میاید.
این وضعیت میتواند بدون وارد شدن ضربه به بدن و بطور مثال در روماتیسم و یا در عفونت های مفصلی دیده شود.
علت دررفتگی مفصل چیست
شایعترین علت دررفتگی و نیمه دررفتگی، ضربه است. این آسیب در هر مفصلی میتواند ایجاد شود ولی بیشتر در مفاصل شانه، آرنج، مفصل ران، مچ پا و مفاصل بین انگشتی اتفاق میفتد.
گاهی اوقات در حین دررفتگی مفصل، قسمتی از استخوان سطح مفصلی در یک یا هر دو طرف مفصل دچار شکستگی میشود. این حالت را شکستگی- دررفتگی یا fracture-dislocation میگویند.
در هر دررفتگی لیگامان های اطراف مفصل و کپسول مفصل دچار آسیب میشوند. در حالت طبیعی در یک مفصل، لیگامان ها استخوان ها را محکم در محل خود نگه داشته اند و اجازه جابجایی بجز در جهت مشخص را به آنها نمیدهند.
تنها راه جابجا شدن سطوح مفصلی و ایجاد دررفتگی اینست که نیرویی که به مفصل وارد میشود آنقدر زیاد باشد که موجب پاره شدن لیگامان ها و کپسول مفصلی شود. در این حال مفصل، بافت های نگه دارنده خود را از دست داده و دچار دررفتگی میشود.
گاهی اوقات لیگامان اطراف مفصل آنقدر قوی است که بر اثر نیروی وارده به مفصل پاره نمیشود ولی استخوان محل اتصال لیگامان شکسته شده و موجب رها شدن اتصال لیگامان به تنه اصلی استخوان میشود. به این آسیب Avulsion fracture میگویند.
علائم دررفتگی مفصل چیست
در اغلب موارد علائم بالینی بیمار آنچنان واضح است که تشخیص دررفتگی به وضوح و راحتی داده میشود. بعد از دررفتگی بیمار دچار دردی شدید همراه با تغییر شکل مفصل میشود و حرکت دادن مفصل درد بسیار شدیدی ایجاد خواهد کرد.
با این حال گاهی به علت تورم ایجاد شده و یا به علت چاق بودن بیمار، استخوان هایی که مفصل را تشکیل میدهند به راحتی دیده یا لمس نمیشوند و نمیتوان به راحتی دررفتگی را تشخیص داد.
بعضی دررفتگی ها راحت تر از نظر مخفی میمانند. در رفتگی خلفی شانه و دررفتگی مفصل ران ( وقتی همراه با شکستگی تنه استخوان ران باشد) از این دسته اند.
در دررفتگی مفصلی احتمال آسیب عروق و اعصاب اطراف مفصل زیاد است و به همین خاطر در هر دررفتگی پزشک معالج با دقت وضعیت عروقی و عصبی اندام را معاینه و در پرونده بیمار ثبت میکند.
دررفتگی مفصل چگونه تشخیص داده میشود
در مواردی که پزشک به وجود دررفتگی مشکوک است برای تشخیص از رادیوگرافی استفاده میکند. بسیار مهم است که دو تصویر رادیوگرافی رخ و نیمرخ از مفصل تهیه شوند چون گاهی دررفتگی در یک تصویر دیده نشده و خود را پنهان میکند ولی در تصویر دیگر دیده میشود.
همیشه بعد از جااندازی مفصل باید مجددا از مفصل رادیوگرافی انجام شود تا نه تنها از جاافتادن درست دررفتگی اطمینان حاصل شود بلکه شکستگی های احتمالی که ممکن است همراه با دررفتگی ایجاد شده باشند و در عکس قبل از جااندازی به دلایلی دیده نشده باشند، تشخیص داده شوند.
نامگذاری نوع دررفتگی برحسب جهت جابجا شدن استخوان پایینی نسبت به استخوان بالایی است مثلا در دررفتگی مفصل ران اگر سر استخوان ران به جلوی استابولوم برود به آن دررفتگی قدامی (جلویی) مفصل ران میگویند یا وقتی در دررفتگی شانه سر استخوان بازو به پشت حفره گلنوئید میرود به آن دررفتگی خلفی (پشتی) مفصل شانه میگویند.
تشخیص نیمه دررفتگی مشکل است و معمولا نیاز به استفاده از رادیوگرافی دارد. در دررفتگی احتمال آسیب رسیدن به عروق و اعصاب اطراف مفصل زیاد است. در این مواقع پزشک معالج با دقت وضعیت عروقی و عصبی اندام آسیب دیده را معاینه میکند.
درمان در رفتگی مفصل چیست
اولین اقدام درمانی در دررفتگی جااندازی مفصل است که باید در اسرع وقت انجام شود. جااندازی دررفتگی مفاصل معمولا بصورت بسته یعنی بدون نیاز به عمل جراحی انجام میشود.
جااندازی دررفتگی کاری دردناک است و پزشک معالج معمولا قبل از اقدام به جااندازی درد بیمار را با استفاده از بیحسی موضعی یا بیهوشی عمومی کاهش میدهد.
گاهی به علت گیر کردن بافت هایی در داخل مفصل، جااندازی بسته امکانپذیر نیست. در این موارد جااندازی نیاز به عمل جراحی دارد.
در اکثر مواقع در هر دررفتگی مفصلی پزشک ارتوپد ابتدا سعی به جااندازی بسته میکند و اگر این جااندازی موفقیت آمیز نبود اقدام به عمل جراحی میکند.
بعد از جاافتادن مفصل، باید لیگامان های پاره شده را هم درمان کرد. در موارد معدودی پارگی این لیگامان ها نیاز به عمل جراحی و بخیه کردن آنها دارد ولی معمولا نیاز به عمل جراحی نیست.
به لیگامان ها اجازه داده میشود که خودشان در محل پاره شده جوش بخورند. این جوش خوردن ممکن است چند هفته طول بکشد. در این مدت چند هفته بیمار باید مفصل خود را مرتبا حرکت دهد تا دچار خشکی نشود مگر در شرایط زیر
- لیگامان پاره شده مهمترین عامل پایدار کننده مفصل دررفته باشد مانند لیگامان های کونوئید و تراپزویید در مفصل آکرومیوکلاویکولر، لیگامان های جانبی زانو، لیگامان لترال مچ پا و لیگامان تحتانی بین تیبیا و فیبولا در مچ پا
- احتمال استخوانسازی نابجا در اطراف مفصل زیاد باشد مانند دررفتگی آرنج و یا مفصل ران
- در موارد درد شدید
عوارض دررفتگی مفصل چیست
دررفتگی هم میتواند مانند شکستگی با عوارضی همراه باشد که مهمترین آنها عبارتند از
- عفونت مفصل ( بعد از دررفتگی های باز)
- آسیب به عروق و اعصاب اطراف مفصل
- نکروز آوازکولر یا سیاه شدن استخوان در یکی از استخوان های تشکیل دهنده مفصل
- ایجاد ناپایداری در مفصل و تکرار دررفتگی بطور مکرر در آینده
- خشکی مفصل به علت استخوانسازی اطراف مفصل یا دیستروفی سمپاتیک یا ایجاد چسبندگی در بافت های داخل یا اطراف مفصل
- ساییدگی یا آرتروز مفصل به علت آسیب رسیدن به غضروف مفصلی
دررفتگی مکرر چیست
بعضی از مفاصل بطور مکرر دچار دررفتگی میشوند. بیمار ممکن است هر ماه و حتی هر هفته دچار دررفتگی شود. در این موارد در حین ضربه اولیه لیگامان های مهم اطراف مفصل آسیب دیده و بطور مناسبی ترمیم نمیابند.
بدنبال آن مفصل دچار ناپایداری شده و بر اثر ضربه خفیفی و حتی بدون ضربه دچار دررفتگی میشود. مفاصل شانه، مفصل بین ترقوه و جناق sternoclavicular joint ، مفصل کشکک patellofemoral joint و مفصل مچ پا از این دسته اند.