عوارض جراحی ستون فقرات چیست

روزانه تعداد زیادی اعمال جراحی ستون فقرات انجام میشود که هر ساله به تعداد و پیچیدگی آنها افزوده میشود.

این اعمال جراحی در غالب مواقع بدون هیچ عارضه ای صورت میگیرند با این حال هر عمل جراحی ممکن است با عوارضی همراه باشد و اعمال جراحی ستون مهره هم از این قاعده مستثنی نیستند. البته به علت اهمیت ستون مهره عوارض آن هر چند با احتمال کم ایجاد شوند مهم و درخور توجه هستند.

آناتومی کاربردی ستون مهره

ستون فقرات از روی هم قرار گرفتن حدود سی مهره درست میشود. این مهره ها در چهار دسته مهره های گردنی (سرویکال)، سینه ای (توراسیک)، کمری (لومبار) و خاجی (ساکرال) قرار میگیرند.

در بین مهره ها استوانه های کم ارتفاعی به نام دیسک بین مهره ای قرار گرفته اند که مانند لاستیک و یا فنر حالت ارتجاعی داشته و ضربات شدید وارده به مهره ها را جذب میکنند. اتصال مهره ها با هم بجز از راه دیسک از طریق دو مفصل در طرفین آنها هم هست که به آنها فاست Fact joint میگویند.

نخاع Spinal cord در درون ستون مهره قرار گرفته و از درون تک تک مهره ها عبور میکند. در اطراف نخاع پرده ای بافتی به نام دورا Dura یا سخت شامه قرار دارد که آنرا محافظت میکنند و در بین این پرده و نخاع مایع مغزی نخاعی Cerebrospinal fluid  CSF قرار دارد. از نخاع در حین عبور از هر مهره دو عصب خارج میشود. یکی از طرف راست و دیگری چپ که به آنها ریشه های عصبی Nerve roots میگویند.

این ریشه های عصبی در حین خروج از هر مهره از درون کانال استخوانی عبور میکند که به آن فورامن عصبی Neural foramen میگویند. اعصاب بعد از خروج از ستون مهره شبکه های عصبی را تشکیل میدهند که از آن شبکه ها عصب های دیگری خارج میشوند که به اندام ها رفته و موجب حس و حرکت و دیگر کارکردهای عصبی میشوند.

عوارض اعمال جراحی ستون مهره را میتوان به دو دسته کلی تقسیم کرد. آنها که در حین جراحی ایجاد میشوند و آن دسته که بعد از انجام عمل جراحی به وقوع میپیوندند.

آسیب های حین عمل جراحی ستون فقرات

مهمترین آسیب هایی که در حین جراحی های ستون فقرات میتوانند ایجاد شوند آسیب به ریشه های عصبی است که از نخاع خارج میگردند. بر حسب اینکه چه ریشه های عصبی آسیب میبینند علائم ایجاد شده متغیر است. وقتی اعصابی که به روده و مثانه میروند آسیب میبینند بیمار ممکن است کنترل ادرار یا مدفوع خود را از دست بدهد.

آسیب به اعصابی که به اندام های تناسلی میروند ممکن است موجب بروز اختلالاتی مانند ناتوانی جنسی در فرد شوند. آسیب به اعصاب حسی میتواند موجب بروز درد اندام و بیحسی و گزگز و مورمور شده و آسیب به اعصاب حرکتی میتواند موجب ضعف در یک یا چند عضله اندام گردد.

بعضی آسیب های عصبی را آسیب های مستقیم Direct injuries میگویند مانند موقعی که یک ابزار جراحی و یا لبه تیز یک استخوان با فشار مستقیم به عصب موجب آسیب آن میشود. این آسیب ها عبارتند از :

پارگی یا لاسریشن Laceration در دورا یا سخت شامه: این آسیب موجب میشود مایع مغزی نخاعی از اطراف نخاع به بیرون نشت کند. جراح در مواجهه با این پارگی ها سعی در ترمیم آنها میکند تا از نشت مایع مغزی نخاعی به بیرون جلوگیری نماید. ادامه این نشتی میتواند موجب بروز عفونت شود.

فشار یا کمپرشن Compression به ریشه های عصبی و یا کوفتگی یا کانتیوژن Contusion آنها از دیگر عوارض حین جراحی است. این عارضه به علت تحت فشار قرار گرفتن مداوم ریشه عصبی به علت ابزار جراحی یا تکه های استخوان ایجاد میشود.

کشش یا تراکشن Traction عصب از دیگر عوارض اعمال جراحی ستون مهره است. در حین عمل جراحی کشیده شدن ریشه های عصبی میتواند منجر به آسیب آنها شود.

کنده شدن Avulsion ریشه عصبی از نخاع عارضه نادری در حین جراحی است و بیشتر در بیمارانی دیده میشود که برای بار چندم تحت عمل جراحی قرار گرفته اند.

بعضی دیگر از آسیب هایی که در حین جراحی به اعصاب نخاعی وارد میشوند غیر مستقیم هستن. مهمترین آسیب های غیر مستقیم Indirect injuries عبارتند از :

آسیب به جریان خون : این آسیب معمولا به علت فشار استخوان بر روی رگ های خونی تغذیه کننده اعصاب ایجاد میشود. این فشار میتواند موجب کاهش جریان خون عصب و بدنبال آن اختلال در کارکرده سلول های عصبی و حتی مرگ آنها شود.

هماتوم Hematoma : هماتوم به معنای تجمع خون در یک محل است. ممکن است به علت ادامه خونریزی از یک رگ، خون زیادی در اطراف یک عصب جمع شده و فشار این تجمع خونی موجب اختلال در کارکرد عصب شود.

بعضی از عوارض جراحی های ستون مهره در اعمال جراحی خاصی دیده میشوند. بطور مثال ممکن است لازم شود تا در اطراف مهره ها پیوند استخوان صورت گیرد. این استخوان پیوندی را معمولا از ناحیه لگن میگیرند. گاهی اوقات ممکن است لگن بیمار در ناحیه ای که از آن استخوان گرفته اند تا چند ماه درد داشته باشد.

عوارض احتمالی بعد از جراحی ستون فقرات چیست

بعضی از عوارض جراحی های ستون فقرات بلافاصله بعد از جراحی دیده نشده و ممکن است بعد از گذشت چند هفته خود را نشان دهند. مهمترین این عوارض عبارتند از :

ادامه درد سیاتیکی : در اعمال جراحی که برای درمان هرنی یا فتق دیسک بین مهره ای انجام میشود گاهی اوقات ممکن است جراح نتواند تمام قطعاتی از دیسک را که بر روی ریشه عصبی فشار میاورد از محل خارج کند. در این موارد ممکن است مقداری از درد که به پای بیمار تیر میکشد باقی بماند.

هماتوم اپیدورال Epidural hematoma : در هماتوم اپیدوال مقداری خون در فضای اطراف پرده دورا یا سخت شامه جمع میشود. هماتوم اپیدورال به علت ادامه خونریزی از رگ های خونی است که در حین جراحی بریده شده اند.

این خونریزی در ابتدا مشکلی برای بیمار ایجاد نمیکند ولی بعد از مدتی با افزایش خونریزی و فشار توده تجمع یافته خون، موجب بروز درد و علائم عصبی به علت فشار هماتوم به ریشه های عصبی میشود. خونریزی اپیدورال باید بصورت اورژانس جراحی شود.

آبسه اپیدورال Epidural abcess  : این عارضه به علت تجمع چرک در اطراف پرده دورا یا سخت شامه ایجاد میشود و علائم آن معمولا بعد از ۴-۲ هفته از جراحی بروز میکند. آبسه اپیدورال باید بصورت اورژانس جراحی شود.