هر گونه تغییر شکل استخوان بدنبال ضربه، شکستگی نامیده میشود. شکستگی استخوان از جمله مهمترین آسیب های بدن است که معمولا بدنبال ضربه وارده به آن ایجاد میشود.
به زبان دیگر اگر نیرویی که به استخوان وارد میشود بیش از حد تحمل آن بوده و بتواند شکل استخوان را تغییر دهد میگوییم شکستگی ایجاد شده است.
این تغییر شکل همیشه به شکل سنتی که در ذهن شکل گرفته نیست و ممکن است به اشکال متفاوتی ظاهر شده و با شدت و ضعف همراه باشد.
♦ گاهی شکستگی بسیار واضح است. در این حال ضربه موجب میشود استخوان به دو و یا حتی چند تکه کاملا جدا از هم تبدیل شود.
♦ گاهی شدت ضربه وارده به حدی است که موجب خرد شدن استخوان میشود.
♦ گاهی هم ممکن است شدت ضربه کمتر بوده و فقط یک ترک مویی در استخوان ایجاد کند.
پس با اینکه نام شکستگی طیف وسیعی از حالات را در بر میگیرد با این حال مشخصه مشترک تمامی آنها در این نکته است که بر اثر نیرویی که به استخوان وارد شده، تداوم توده استخوانی در طول آن به هم خورده و شکل استخوان تغییر کرده است.
قدرت و سختی استخوان های بدن با هم متفاوت بوده و رفتار آنها در برابر نیروهای وارده فرق میکند.
♦ استخوان های ران و ساق (که در دسته استخوان های کورتیکال Cortical قرار میگیرند) چون تحت فشار وزن بدن هستند بسیار قوی و محکم بوده و تحمل زیادی نسبت به فشار هایی دارند که در طول محور به آنها وارد میشود ولی در مقابل نیروهایی که موجب خم شدن یا پیچش استخوان میشوند تحمل کمتری دارند.
♦ استخوان های اسفنجی مانند استخوان های مهره تحمل کمتری نسبت به فشار دارند.
♦ استخوان بچه ها قدرت ارتجاعی بیشتری نسبت به بالغین داشته و کمتر شکسته میشود و در صورت شکسته شدن هم شکل آن متفاوت است.
دانستن این نکته بسیار مهم است که همراه با شکسته شدن استخوان آسیب های دیگری هم به بافت های نزدیک به آن (مانند عضله، عصب، عروق، عضله، پوست و …) وارد میشود که گاهی اوقات شدت آن کم و گاهی زیاد است و در مواردی اهمیت این آسیب ها از خود شکستگی بیشتر است.
مکانیسم ایجاد شکستگی چیست
شکستگی استخوان به سه طریق ایجاد میشود: وارد شدن ضربه شدید به اندام، وارد شدن ضربه خفیف به استخوان ضعیف شده و استفاده بیش از حد تحمل از اندام. در زیر به توضیح هر کدام از آنها میپردازیم.
وارد شدن ضربه شدید به اندام
شکستگی بدنبال ضربه مستقیم
شکستگی بدنبال ضربه غیر مستقیم
مکانیسم دیگری که شایعتر است و موجب شکستگی استخوان میشود وضعیتی است که در آن، محل اعمال نیرو به اندام با محل شکستگی فاصله دارد، به بیان دیگر وارد شدن نیرو در یک محل، بصورت غیر مستقیم موجب شکستگی استخوان در ناحیه ای دیگر میشود.
بطور مثال وقتی فردی در حال زمین خوردن است بطور غیر ارادی دستهای خود را به جلو میاورد تا مانع زمین خوردن خود یا حداقل آسیب دیدن سر و صورت خود شود.
در این حال معمولا اولین جایی که به زمین برخورد میکند کف دست است. با این وجود ممکن است نه در کف دست بلکه در ناحیه بازو ایجاد شود.
مثالی دیگر برای این وضعیت وقتی است که در حال دویدن پا پیچ میخورد و این پیچ خوردن میتوان به علت چرخش شدید استخوان ساق موجب شکستگی در استخوان های درشت نی یا نازک نی شود.
ضربه خفیف به استخوان ضعیف
شایعترین مثال این وضعیت، استئوپروز یا پوکی استخوان است . در این بیماری که در سنین بالا بخصوص در خانمهای مسن شایع است، استخوان میتواند آنقدر ضعیف شود که بر اثر ضربه خفیفی شکسته شود. به این شکستگی ها Insufficiency fracture میگویند.
مثال دیگر آن موقعی است که استخوان به علت وجود یک تومور یا عفونت ضعیف شده و سختی خود را در آن ناحیه از دست میدهد.
در این حال اگر ضربه خفیفی هم به این ناحیه وارد شود میتواند موجب شکستگی استخوان در همان ناحیه تومور شود. به این دسته از شکستگی ها، شکستگی پاتولوژیک Pathological fracture یا مرضی میگویند.
شکستگی بدنبال استفاده بیش از حد از اندام
به این نوع شکستگی، شکستگی استرسی هم میگویند چون به علت استرس وارده به استخوان ایجاد میشود. اغلب این شکستگی ها در اندام تحتانی به وقوع میپیوندند و شایعترین محل ایجاد آن کف پا، استخوان های نازک نی، درشت نی و گردن استخوان ران است.
وقتی که یک سیم فلزی را با دست خم میکنبم تغییر شکل میدهد. میتوانیم با دست دوباره آنرا به شکل اول خود برگردانیم. اگر این کار را چند بار تکرار کنیم سیم پاره میشود.
در اصطلاح میگویند فلز سیم دچار خستگی شده است. نام این نوع شکستگی Fatigue fracture هم از این پدیده گرفته شده است. این شکستگی ها معمولا مویی هستند.
در ورزشکارانی که یک حرکت ضربه ای را بطور مکرر انجام میدهند (مثلا ضربه زدن مکرر با کنار پا به اجسام سخت در ورزشهای رزمی) و یا در کسانی که بطور مرتب رژه نظامی میروند ممکن است این نوع شکستگی دیده شود.
شکستگی ها را میتوان به شکل های مختلفی دسته بندی کرد. یکی از مهمترین آنها تقسیم بندی شکستگی ها به دو دسته باز و بسته است. در زیر به تعریف و توضیح شکستگی های باز و بسته میپردازیم.
شکستگی های باز استخوان
واضح ترین مثال برای شکستگی های باز حالتی است که لبه تیز قطعه استخوانی شکسته شده پوست را سوراخ کرده و از آن بیرون میزند. در این حال زخمی ایجاد شده و این زخم، استخوان را به فضای بیرون ارتباط میدهد.
توجه به این نکته مهم است که وجود یک زخم پوستی هر چند وسیع و بزرگ بر روی محل شکستگی لزوما به معنای باز بودن آن نیست. در این موارد اگر زخم پوستی به محل شکستگی راه نداشته باشد آنرا شکستگی باز نمیدانند.
برعکس، ممکن است پوست روی یک استخوان شکسته شده فقط یک سوراخ کوچک داشته باشد ولی این سوراخ به محل شکستگی راه داشته باشد. در این حال شکستگی را باز میدانند.
اهمیت شکستگیهای باز دقیقا در همین ارتباط فضای بیرون و داخل است چون از همین راه است که میکروبها میتوانند به محل شکستگی وارد شده و موجب مهمترین عارضه آن یعنی عفونت شوند. احتمال عفونت در شکستگی های بسته بسیار کم است مگر اینکه عمل جراحی در محل شکسته شده انجام شده باشد.
خطر دیگری که در شکستگیهای باز وجود دارد و اهمیت آنها را بیشتر میکند، احتمال خونریزی از محل زخم است. به بیان دیگر این احتمال وجود دارد که مقدار زیادی از خون بدن از طریق همین زخم از دست برود.
شکستگی های باز را بر طبق تقسیم بندی گاستیلو و آندرسون Gustilo- Anderson به سه گروه تقسیم میکنند.
گروه یک
در این گروه طول زخم ایجاد شده کمتر از یک سانتیمتر است. زخم تمیز بوده و آسیب عضلات مختصر است. شکستگی ها ساده هستند.
گروه دو
در این گروه طول زخم بین یک تا ده سانتیمتر است. آسیب عضلات و دیگر بافت های نرم وجود دارد ولی شدید نیست. شکستگی ممکن است چند تکه ای باشد.
گروه سه
در این گروه طول زخم بیش از ده سانتیمتر است. زخم آلوده بوده و آسیب بافت های نرم مانند عضلات و عروق و اعصاب زیاد است. شکستگی ها غالبا چند تکه ای هستند. این گروه خود به سه دسته تقسیم میشود.
- A : موقعی است که جراح میتواند عضلات و پوست اندام را بر روی استخوان شکسته شده قرار داده و زخم را بخیه کند.
- B : موقعی است که عضلات و پوست اندام چنان از بین رفته اند که نمیتوان زخم را بخیه کرد و برای پوشاندن روی استخوان نیاز به جراحی ترمیمی و پیوند پوست و عضله وجود دارد.
- C : موقعی است که آسیب عروقی بوجود آمده در اندام چنان شدید است که برای زنده ماندن اندام نیاز به جراحی عروق وجود دارد.
شکستگی های بسته استخوان
در این شکستگیها، پوست روی محل شکستگی سالم است. ممکن است در حین حادثه این پوست کمی خراشیده شود و یا زخمی در پوست ایجاد شده باشد ولی در شکستگی بسته، زخم به محل شکستگی راه ندارد و به بیان دیگر محل شکستگی به فضای بیرون راه پیدا نکرده است.
احتمال عفونت در این شکستگیها کم است و اگر هم خونریزی در محل شکستگی ایجاد شود در محل میماند و از بدن خارج نمیشود.