ارتوپد کیست و ارتوپدی چیست

ارتوپدی Orthopedics شاخه ای از جراحی است که در حیطه سیستم حرکتی بدن فعالیت دارد. سیستم حرکتی شامل استخوان ها، مفاصل، عضلات و دیگر بافت هایی است که در اندام های حرکتی وجود دارند.

ارتوپدی گرچه یک شاخه از علم جراحی است ولی این بدان معنا نیست که کار متخصص ارتوپد فقط جراحی باشد. او هر بیماری که به نحوی  بر سیستم حرکتی یا لوکوموتور بدن انسان تاثیر میگذارد را مورد توجه قرار میدهد.

دست ها و پاها و کمر و گردن و لگن و دردهای این مناطق و محدودیت های حرکتی و تغییر شکل اندام ها و لنگش همه و همه در دایره فعالیت ارتوپدی است.

وظیفه اصلی ارتوپدی چیست

متخصص ارتوپدی که به آن متخصص استخوان و مفاصل یا جراح استخوان و مفاصل یا ارتوپد هم میگویند سعی میکند تا با استفاده از روش های جراحی و غیر جراحی به تشخیص و درمان مشکلات سیستم حرکتی بدن اهتمام ورزد. مشکلاتی مانند :

• آسیب های استخوان ها و مفاصل بدنبال ضربات مثل شکستگی، در رفتگی، کشیدگی و رگ به رگ شدن، پاره شدن تاندون ها و رباط ها و …

• آسیب‌های ورزشی

• خراب شدن مفاصل بدن مثل آرتروز و ساییدگی مفصل

• عفونت اندام‌ها

• تومورهای استخوان و بافت‌های نرم اندام

• بیماری‌های مادرزادی اندام‌ها

روند درمان به توسط ارتوپد چیست

بیماران معمولا با یک علامت به پزشک ها مراجعه میکنند. شایعترین این علامت ها درد است. در ارتوپدی هم همینطور است. بیمار معمولا در مراجعه به پزشک ارتوپد به او میگوید مثلا کمرش درد میکند یا دچار درد زانو است.

خوب قطعا میدانید که درد زانو یک علامت است و بیماری نیست. بیماری های زیادی هستند که موجب دردر زانو میشوند و درمان هر کدام از این بیماری ها متفاوت است. پس برای هر کسی که درد زانو دارد نمیتوان درمان ثابتی را در نظر گرفت.

پزشک ارتوپد ابتدا باید تشخیص دهد چه بیماری است که موجب درد زانو شده است. یک متخصص ارتوپدی این کار را با صحبت با بیمار و گرفتن اطلاعات از او و سپس معاینه او و بعد از آن انجام آزمایش های خاص و روش های تصویربرداری انجام میدهد.

پس از تشخیص بیماری درمان صورت میگیرد. حالا این درمان میتواند جراحی یا غیر جراحی باشد. بنابراین با وچود اینکه نام ارتوپد با نام جراحی قرین شده است ولی درمان هایی که او ارائه میدهد لزوما جراحی نیست.

اتفاقا غالب بیمارانی که مشکلاتی در سیستم حرکتی خود دارند را میتوان با روش های غیر جراحی مانند انجام نرمش های طبی خاص، مصرف دارو، فیزیوتراپی و دیگر روش ها درمان کرد. ولی گاهی اوقات هم نیاز به عمل جراحی ارتوپدی وجود خواهد داشت.

بنابراین پزشک ارتوپد باید ارتباط نزدیکی با دیگر همکاران حوزه تشخیص و درمان داشته باشد. او برای تشخیص بیماری ها نیاز به همکاری با متخصصین ازمایشگاه و پاتولوژی و تصویربرداری هایی مانند رادیوگرافی ساده، سی تی اسکن، ام آر آی، اسکن رادیوایزوتوپ و سونوگرافی دارد.

همچنین در حوزه درمان باید از کمک همکارانی مانند فیزیوتراپ ها و متخصصین روماتولوژی کمک بگیرد.

تشخیص و درمان همه بیماری های اندام

بسیاری فکر میکنند متخصص ارتوپدی یا جراح ارتوپد فقط جراح استخوان بوده و مسئول رسیدگی به استخوان های اندام ها است. این غلط است.

بسیاری از دردهایی که در دست و پا احساس میشوند به علت مشکلاتی در بافت های غیر استخوانی اندام ایجاد شده اند.

بطور مثال تاندون ها از علل مهم دردهای اندام هستند. تاندون ها طناب های بافتی هستند که بین عضلات و استخوان ها قرار گرفته و آنها را به هم متصل میکنند.

در حین ورزش و حتی کارهای روزمره این تاندون ها میتوانند کشیده شوند که نتیجه آن ایجاد التهاب در آن و در نتیجه درد است.

اعصابی که در دست و پا قرار دارند میتوانند منشا درد باشند. این اعصاب میتوانند بر اثر فشار بافت های مجاور بر آنها کشیده و تحریک شوند و این تحریک موجب درد میشود.

عضلاتی که در دست و پا و کمر وجود دارند میتوانند منشا درد باشند. این عضلات در هنگام ورزش یا کارهایی که ممکن است کمی برای ما سنگین باشند میتوانند کشیده شوند و این کشیدگی موجب اسپاسم و درد میشود.

کشیدگی های شدید حتی میتوانند منجر به پارگی عضلات گردند. از طرف دیگر ضعف عضلات هم میتواند موجب بروز درد شود.

وقتی عضلات قدرت کافی برای نگه داشتن مفاصل و استخوان ها در وضعیت مناسب را نداشته باشند فشار زیادی به آنها آمده و موجب بروز درد میشوند.

لیگامان ها هم میتوانند منشا درد باشند. لیگامان ها نوارهای بافتی محکمی هستند که دو سر استخوان ها را در محل مفاصل به هم متصل میکنند. وقتی فشار زیادی به مفصل وارد میشود این لیگامان ها کشیده و ملتهب میشوند و موجب بروز درد میشوند.

پس میبینیم علل فراوانی میتوانند درد در دست و پا ایجاد کنند. همه این عوامل را یک متخصص ارتوپد بررسی میکند. هر کدام علت درد بود آن را پیدا میکند ولی این لزوما به معنای جراحی نیست.

اینطور نیست که هر کدام از بافت هایی که گفته شد مشکل داشته باشد درمان آن عمل جراحی باشد. اتفاقا درمان غالب دردهای دست و پا وکمر با عمل جراحی نیست.

تنها درمان معدودی از مشکلات استخوان، مفصل، تاندون ها یا اعصاب اندام ها نیاز به عمل جراحی دارد. اگر درمان نیازمند جراحی باشد این کار را جراح ارتوپد انجام میدهد ولی اگر درمان با روش های غیر جراحی قابل درمان باشد این را هم جراح ارتوپد انجام میدهد.

پس میبینیم با وجود اینکه عنوان یک ارتوپد، جراح است و به او جراح ارتوپد میگویند ولی دامنه فعالیت او بسیار وسیع تر بوده و طیف وسیعی از مشکلات دست و پا و کمر و گردن را در بر میگیرد که مهمترین آنها درد هایی هستند که در این نواحی ایجاد میشوند.

ریشه کلمه ارتوپدی

کلمه ارتوپدی ریشه یونانی داشته و اولین بار آنرا آقای نیکولاس آندری Nicolas Andry در سال ۱۷۴۱ میلادی از ادغام دو لغت ارتو Orthos به معنای صاف و مستقیم و لغت پدی Paideion به معنای کودک و بچه درست کرد.

علت این ترکیب آن بود که در ابتدا کسانی که این حوزه از فعالیت درمانی را پایه گذاری کردند کارشان صاف کردن اندام‌ها در بچه هایی بود که دست و پا یا ستون فقرات کج داشتند.

آموزش ارتوپدی

در ایران افرادی که مدرک دکترای پزشکی دارند با طی یک دوره تخصصی چهار ساله در دانشکده های پزشکی مدرک تخصصی ارتوپدی را دریافت می‌کنند.

دوره چهار ساله تخصصی ارتوپدی را دوره رزیدنتی Residency میگویند و پزشکی که در حال طی این دوره است را رزیدنت Resident می‌نامند.

پس از طی این دوره چهار ساله از فرد رزیدنت امتحانی به نام بورد تخصصی ارتوپدی Orthopedic board گرفته می‌شود و کسانی که در این امتحان قبول می‌شوند را صاحب بورد تخصصی می‌نامند.

تا حدود بیست سال قبل کسی که در رشته ارتوپدی فارغ التحصیل میشد میتوانست مشکلات مربوط به هر اندام حرکتی را درمان کند ولی اوضاع به سرعت تغییر کرد.

تغییرات در رشته ارتوپدی

به علت گسترش انفجارگونه علوم در همه شاخه ها من جمله ارتوپدی، پزشکی ارتوپدی به زیر شاخه هایی تقسیم شده است و بسیاری از متخصصین ارتوپدی فعالیت کاری خود را به یک زیر شاخه محدود کرده‌اند.

آنها به این طریق سعی می‌کنند بیشترین تمرکز خود را در یک زمینه بگذارند تا علم و تجربه بیشتری را در آن زمینه کسب کنند.

دانشی که در هر روز در هر کدام از زیر شاخه ها ایجاد میشود چنان با شتاب در حال افزایش است که ممکن است دسترسی به همه آنها حتی برای کسی که فقط در آن زیرشاخه کار میکند هم مقدور نشود. بنابراین خود زیرشاخه ها هم به سرعت در حال شکسته شدن و تقسیم شدن به زیرشاخه های دیگر هستند.

زیر شاخه های اصلی ارتوپدی عبارتند از

با این حال همانطور که ذکر شد اوضاع به سرعت در حال تغییر است. بطور مثال کسی که در حوزه جراحی لگن و مفصل ران کار میکند ممکن است فعالیت خود را تنها در زمینه شکستگی های این ناحیه یا در زمینه تعویض در مفصل ران یا آرتروسکوپی مفصل ران متمرکز کند.

هم پوشانی در رشته های جراحی

گاهی اوقات زیرشاخه های رشته های جراحی با هم تداخل پیدا میکنند. در ارتوپدی هم همین وضعیت وجود دارد.

بطور مثال متخصصین جراحی عمومی یک زیر شاخه تخصصی بنام جراحی دست دارند. بنابراین یک پزشک میتواند متخصص جراحی عمومی بشود و بعد فوق تخصص درست بگیرد و در آن قسمت فعالیت کند و یا میتواند متخصص ارتوپدی شود و سپس فوق تخصص دست بگیرد.

همین وضعیت در مورد جراحی های ستون فقرات وجود دارد. این اعمال جراحی را هم متخصصین جراحی اعصاب و هم متخصصین ارتوپدی انجام می‌دهند.

در بعضی از این زیر شاخه ها و در بعضی از کشورها دوره های تخصصی چند ماهه تا یک ساله ای وجود دارد که به آنها فلوشیپ Fellowship میگویند. متخصصین ارتوپدی با گذراندن این دوره ها در دانشکده های پزشکی، سعی می‌کنند مهارت‌های عملی خود را در درمان بیماری‌های یک زیر گروه تخصصی خاص بیشتر کنند.

انواع اعمال جراحی ارتوپدی

همانطور که گفته شد یکی از روش های درمانی که یک متخصص ارتوپد از آن استفاده میکند جراحی است. انوع مختلفی از اعمال جراحی وجود دارد که از هرکدام از آنها میتوان در جای مناسب استفاده کرد.

رایج ترین این اعمال جراحی عبارتند از

• جا اندازی شکستگی‌ها بصورت بسته یا باز و سپس فیکس کردن آن شکستگی ها با کمک عمل جراحی و استفاده از وسایلی که در لفظ عامه به آنها پلاتین میگویند

• اعمال جراحی تعویض مفصل که در این روش پزشک ارتوپد مفصلی را که کاملا خراب شده و امیدی به ادامه کار آن نیست از بدن خارج کرده و آن را با یک مفصل مصنوعی جایگزین میکند

• آرتروسکوپی مفاصل که در آن جراحی ارتوپد از طریق سوراخ ریزی که بر روی پوست یک مفصل ایجاد میکند لوله هایی را به ردون مفصل فرستاده و از طریق آنها درون مفصل را میبیند. از این کار هم برای تشخیص بیماری های مفصلی و هم درمان بعضی از انها استفاده میشود.

• استئوتومی استخوان‌ها و تصحیح تغییر شکل آنها. با این نوع از اعمال جراحی میتوان تغییر شکل استخوان ها را اصلاح کرده و هم در ظاهر اندام و هم در کارکرد آنها تغییراتی را بوجود آورد

• پیوند استخوان که از آن بیشتر به منظور کمک به جوش خوردن شکستگی ها یا پرکردن جای خالی ایجاد شده در دیگر استخوان ها استفاده میشود

• ترمیم عصب هایی که به علت آسیب های وارد شده صدمه دیده اند

• ترمیم یا جابجا کردن تاندون ها به منظور به دست آوردن حرکاتی که تا کنون باری بیمار قابل انجام نبوده است.