اسپوندیلولیستزیس یا سر خوردن مهره کمر یکی از مشکلات شایع در ستون فقرات محسوب میشود که به عنوان یک نقص یا شکستگی ناشی از خستگی در یکی از مهره‌ها، معمولاً در قسمت پایین کمر، تعریف میشود. این وضعیت بیشتر در ورزشکاران و افرادی که فعالیت‌های بدنی شدیدی انجام می‌دهند، مشاهده میشود.
اسپوندیلولیستزیس Spondylolisthesis به معنای سر خوردن یک مهره به سمت جلو روی مهره پایینی است. شایعترین محل بروز آن محل اتصال مهره های کمری به خاجی است یعنی معمولاً مهره پنجم کمری روی مهره اول خاجی یا ساکروم به سمت جلو سر میخورد.
اگر این سر خوردن و به جلو آمدن مهره شدید باشد کانال نخاعی تنگ شده و به ریشه های عصبی فشار وارد میشود که این خود موجب بروز علائم عصبی در بیمار میگردد.
اسپوندیلولیستزیس می‌تواند باعث درد مزمن و محدودیت در حرکت شود و در صورت عدم درمان مناسب، ممکن است به مشکلات جدی‌تری منجر گردد. شناخت انواع، علائم، روش‌های تشخیص و درمان سر خوردن مهره کمر برای مدیریت موثر این بیماری ضروری است.
انواع اسپوندیلولیستزیس چیست
اسپوندیلولیستزی دو نوع عمده دارد
سر خوردگی مهره ناشی از پیری
شروع سرخوردگی مهره ناشی از پیری یا Degenerative spondylolysthesis با پیر شدن دیسک بین مهره ای است. با افزایش سن دیسک بین مهره ای محتوای آب خود را از دست داده و چروکیده و کوچک میشود.
کاهش ارتفاع دیسک موجب میشود مهره ها به یکدیگر نزدیک تر شوند و این نزدیک شدن مهره ها به هم، فشار بیشتری به مفاصل بین مهره ها وارد میکند. نتیجه آن سائیدگی مفصل بین مهره ای است.
بر اثر این سائیدگی، مفصل و لیگامان هایی که مهره را سرجایش نگه میدارند ضعیف میشوند. این ضعف همراه با مشکلاتی که در دیسک ایجاد شده است موجب سر خوردن مهره بالایی روی مهره پایینی میشود.
سر خوردن مهره کمر موجب تنگ شدن کانال نخاعی و تنگ شدن محلی است که از آنجا ریشه های عصبی از بین دو مهره خارج میشوند. این عارضه در خانم ها و در سنین بالای ۵۰ سال بیشتر است.
سر خوردگی اسپوندیلولیتیک
در سرخوردگی اسپوندیلولیتیک یا Spondylolytic spondylolisthesis قسمتی از مهره به نام قسمت بین مفصلی Pars interarticularis شکسته میشود. این شکستگی استرسی معمولاً در زمان نوجوانی ایجاد شده ولی فرد متوجه آن نمیشود.
سپس در سنین بالاتر که دیسک بین مهره ای کم کم محتوای آب خود را از دست داده و چروکیده میشود فشار بیشتری به این قسمت وارد شده و موجب میشود کاملاً از هم باز شود. نتیجه آن سر خوردن مهره است.
این عارضه بیشتر در مردان میانسال دیده میشود. چون در این نوع سر خوردگی، فقط قسمت تنه مهره به جلو سر میخورد و قسمت های پشتی مهره سر جایشان باقی میمانند محلی که از آنجا ریشه های عصبی از بین دو مهره خارج میشوند تنگ نشده و عصب تحت فشار قرار نمیگیرد.
علائم سر خوردن مهره کمر چیست
سر خوردن مهره کمر می‌تواند با طیف گسترده‌ای از علائم همراه باشد که شدت آنها ممکن است بسته به نوع و میزان آسیب متفاوت باشد.
شایعترین علائم این بیماری شامل درد مزمن در ناحیه کمر، به ویژه در قسمت پایین آن، است. این درد ممکن است پس از فعالیت‌های بدنی شدید یا بلند کردن اشیاء سنگین تشدید شود و با استراحت بهبود یابد.
در برخی موارد، بیماران ممکن است احساس ناپایداری در ستون فقرات داشته باشند که می‌تواند منجر به احساس سرخوردگی در ناحیه آسیب‌دیده شود. این احساس ناپایداری معمولاً به دلیل شکستگی‌های ناشی از اسپوندیلولیز در مهره‌ها ایجاد میشود که باعث کاهش استحکام ساختاری ستون فقرات میگردد.
علاوه بر درد، اسپوندیلولیستزیس می‌تواند باعث محدودیت در حرکت و انعطاف‌پذیری کمر شود. بیماران ممکن است در انجام حرکات روزمره مانند خم شدن، بلند شدن از حالت نشسته یا خوابیدن احساس سختی و درد داشته باشند. این محدودیت‌ها می‌تواند تأثیر منفی بر کیفیت زندگی فرد داشته باشد و فعالیت‌های روزمره را دشوار کند.
در برخی موارد نادر، اسپوندیلولیستزی ممکن است باعث فشرده شدن عصب‌ها شود. این علائم بصورت سوزش، ضعف عضلانی یا بی‌حسی در اندام‌ها است. این وضعیت نیاز به مراقبت‌های فوری پزشکی دارد تا از پیشرفت آسیب به عصب‌ها جلوگیری شود.
همچنین، بیماران ممکن است احساس خستگی مزمن داشته باشند که می‌تواند ناشی از درد مداوم و محدودیت‌های حرکتی باشد. این احساس خستگی می‌تواند به کاهش فعالیت‌های اجتماعی و حرفه‌ای فرد منجر شود و تأثیر منفی بر روحیه و سلامت روانی او داشته باشد.
روش‌های تشخیص اسپوندیلولیستزی
تشخیص اسپوندیلولیستزیس معمولاً با ترکیب بررسی‌های بالینی و تصویربرداری انجام میشود. پزشکان ابتدا با انجام معاینه فیزیکی، بررسی علائم و شنیدن تاریخچه پزشکی بیمار، سعی در شناسایی نشانه‌های سر خوردن مهره کمر دارند.
از ابزارهای تصویربرداری مهم در تشخیص اسپوندیلولیستزیس، رادیوگرافی است که می‌تواند اسپوندیلولیز در مهره‌ها را نشان دهد. رادیوگرافی‌های کمر به ویژه در وضعیت خمیده (Flexion-Extension) می‌تواند ناپایداری مهره‌ها را آشکار کند.
علاوه بر رادیوگرافی، ام آر آی و سی تی اسکن نیز برای تشخیص دقیق‌تر و ارزیابی شدت آسیب به استخوان‌ها و عصب‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. MRI به ویژه در تشخیص آسیب‌های نرم‌افزاری و التهاب‌های مرتبط با سر خوردن مهره کمر مفید است.
در برخی موارد، از تست نوار عصبی برای ارزیابی تأثیر اسپوندیلولیستزیس بر عصب‌ها و عملکرد عضلانی استفاده میشود. این تست‌ها می‌توانند به پزشکان کمک کنند تا میزان تأثیر آسیب بر سیستم عصبی را تعیین کنند و برنامه درمانی مناسبی را طراحی کنند.
درمان سر خوردن مهره کمر
درمان سر خوردن مهره کمر بستگی به نوع و شدت آسیب دارد و ممکن است شامل روش‌های غیرجراحی و جراحی باشد. هدف اصلی درمان کاهش درد، بهبود عملکرد حرکتی و جلوگیری از پیشرفت آسیب است.
درمان‌های غیرجراحی
مهمترین انواع روش های درمان غیر جراحی اسپوندیلولیستری عبارتست از
استراحت و کاهش فعالیت: اولین گام در درمان اسپوندیلولیستزیس، کاهش فعالیت‌های فیزیکی و استراحت است تا فشار بر مهره‌های آسیب‌دیده کاهش یابد و فرآیند بهبود تسریع شود.
فیزیوتراپی: تمرینات تقویتی و کششی می‌توانند به تقویت عضلات پشت و شکم کمک کرده و پایداری ستون فقرات را افزایش دهند. فیزیوتراپی همچنین به بهبود انعطاف‌پذیری و کاهش درد کمک میکند.
دارودرمانی: استفاده از داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) می‌تواند به کاهش التهاب و درد مرتبط با اسپوندیلولیستزیس کمک کند. در موارد شدیدتر، پزشکان ممکن است داروهای مسکن قوی‌تری تجویز کنند.
بریس استفاده از کمربند یا بریس خاص می‌تواند به کاهش فشار بر مهره‌های آسیب‌دیده و جلوگیری از حرکت‌های ناخواسته کمک کند.
تزریق‌های موضعی: در برخی موارد، تزریق‌های استروئیدی به ناحیه آسیب‌دیده می‌تواند به کاهش التهاب و درد کمک کند و بهبود عملکرد حرکتی را تسریع بخشد.
درمان‌های جراحی
در سر خوردگی ناشی از پیری که به ۶-۳ ماه درمان های غیر جراحی جواب کافی نمیدهند و در سر خوردگی های اسپوندیلولیتیک که به ۱۲-۶ ماه درمان های غیر جراحی جواب نمیدهند و درد و علائم حسی زندگی روزمره بیمار را مختل کرده است از جراحی استفاده میشود.
وقتی سر خوردگی یا علائم عصبی در حال پیشرفت است هم معمولاً پزشک ارتوپد تصمیم به جراحی میگیرد. درمان جراحی که برای این بیماران استفاده میشود انجام لامینکتومی Laminectomy است.
در این روش قسمتی از استخوان های طبیعی مهره که لامینا نامیده میشود خارج میگردد. این جراحی را دکمپرشن Decompression هم میگویند چون موجب رفع فشار و کمپرشن از روی اعصاب میشود.
بعد از دکمپرشن و برداشتن فشار از روی اعصاب، مهره های مجاور به هم جوش داده میشوند. در این روش از پیوند استخوان و از وسایل فلزی مانند پیچ و میله ممکن است استفاده شود تا مهره ها زودتر و بهتر جوش بخورند. روش‌های تکمیلی
علاوه بر درمان‌های اصلی، روش‌های تکمیلی مانند ماساژ درمانی، طب سوزنی و یوگا نیز می‌توانند به کاهش درد و بهبود انعطاف‌پذیری کمک کنند. این روش‌ها معمولاً به عنوان مکملی برای درمان‌های اصلی مورد استفاده قرار می‌گیرند و می‌توانند به بهبود کلی وضعیت بیمار کمک کنند.
پیشگیری از عود
پس از درمان سر خوردن مهره کمر ، پیشگیری از عود بیماری اهمیت زیادی دارد. این شامل حفظ وزن مناسب، انجام تمرینات تقویتی منظم، استفاده از تکنیک‌های صحیح در ورزش و فعالیت‌های روزمره و اجتناب از فشارهای مفرط بر ستون فقرات است.
همچنین، مراجعه منظم به پزشک و فیزیوتراپیست برای نظارت بر پیشرفت بهبودی و انجام تنظیمات لازم در برنامه درمانی می‌تواند از بروز مجدد سر خوردن مهره کمر جلوگیری کند.
در نهایت، درمان سر خوردن مهره کمر نیازمند یک رویکرد جامع و ترکیبی است که شامل مراقبت‌های پزشکی، فیزیوتراپی و تغییرات سبک زندگی می‌باشد. با رعایت نکات فوق و همکاری نزدیک با تیم درمانی، بیماران می‌توانند به بهبودی کامل دست یابند و از کیفیت زندگی خود لذت ببرند.